Του Δημήτρη Χ. Σάββα
Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος μήνας με τόσα πολλά ονόματα, όπως είναι ο μήνας που διάγουμε, ο Νοέμβρης.
Πολλά βέβαια τα παίρνει από τους Αγίους του όπως:
Αη Γιώργης από την εορτή του Αγίου Γεωργίου του επονομαζόμενου Σποριάρη ή Μεθυστή τον οποίο σήμερα γιορτάζουμε, Αϊ-Ταξιάρχης, Αϊ-Στράτηγος ή Αρχαγγελιάτης από τη γιορτή των Ταξιαρχών, Φιλιππιάτης από τον Αϊ Φίλιππο και Αντριάς από τη γιορτή του Αγίου Αντρέα. Βέβαια και οι γεωργικές εργασίες επηρέασαν την ονομασία του, αφού αυτή την εποχή είναι αρκετές. Έτσι τον συναντάμε στη λαϊκή ονομασία ως Σποριά, Σποριάτη, Σπαρτή, Σπαρτάρη και Μεσοσπορίτη. Επίσης άλλοι τον λένε Κρασομηνά αφού πολλοί ανοίγουν τα κρασιά τους αυτό τον καιρό.
Ακόμη ονομάζεται Νειαστής από το ρήμα νειάζω που σημαίνει οργώνω, Βροχάρης και Παχνιστής. Αυτή την περίοδο παρατηρούνται κάποια σημάδια στον ουρανό τα οποία βοηθούν τους ανθρώπους της υπαίθρου, τους ξωμάχους κυρίως γεωργούς και κτηνοτρόφους. Τα παλιότερα χρόνια αυτό ίσχυε περισσότερο αφού σήμερα έχουμε αστικοποιηθεί. Πιο συγκεκριμένα έχουμε τον αστερισμό της Πλειάδας, της Πούλιας όπως λέει ο λαός μας. Η Πούλια ανατέλλει τέλη Μαΐου και γίνεται ορατή πριν από την ανατολή του ηλίου.
Η δύση της όμως γίνεται μέσα Νοεμβρίου, λόγο προτού ανατείλλει ο ήλιος. Στην πρώτη περίπτωση σηματοδοτείται η αρχή του καλοκαιριού και στη δεύτερη η αρχή του χειμώνα. Θα επανέλθω όμως στον τίτλο του σημερινού μας πονήματος που αναφέρεται στον τιμώμενο Άγιο που τον γιορτάζουμε διπλά. Τον Απρίλη τιμάμε το μαρτύριό του και σήμερα την ανακομιδή των λειψάνων του, ως Μεθυστή. Μη φανταστούμε βέβαια πως η Εκκλησία του έδωσε αυτή την προσωνυμία επειδή τα έπινε ή ήταν κατά την γλώσσα των οπαδών του Βάκχου και του Διονύσου κρασοπατέρας Άγιος. Απλά αυτή τη μέρα συνηθίζουν αρκετοί να ανοίγουν τα βαρέλια τους και να δοκιμάζουν το κρασί της νέας παραγωγής τους. Παλιότερα υπήρχαν πολλοί κρασοπαραγωγοί, δεν υπήρχε σπίτι που να μην έβγαζε κρασί, κυρίως στα χωριά. Πάντα υπήρχε ειδικός χώρος που έβαζαν τα βαρέλια με το κρασί.
Από αυτή λοιπόν την συνήθεια ο σημερινός εορταζόμενος Άγιος επεκράτησε να λέγεται Μεθυστής, αλλά και από την κατάσταση που βρισκόντουσαν όσοι τιμούσαν την γιορτή του Αγίου. Και ήταν επόμενο αφού γύριζαν όλο το χωριό σπίτι-σπίτι και αφού έπρεπε όλα να δοκιμασθούν. Έστω και ένα ποτηράκι να έπιναν από το καθένα βαρέλι σίγουρα το βράδυ τα πόδια τους δεν τους κρατούσαν. Τον πρώτο τότε λόγο τον είχαν οι γυναίκες τους που πήγαιναν να τους μαζέψουν όπως μάζευαν κάποτε οι τραυματιοφορείς τους πληγωμένους και τους κάθε λογής τραυματισμένους από το πεδίο της μάχης. Είχαμε βέβαια και περιπτώσεις που και οι γυναίκες τιμούσαν τον εορτάζοντα Άγιο με το παραπάνω, πίνοντας κι αυτές για να πάει καλά η χρονιά.
Σήμερα βέβαια το γραφικό έθιμο καθώς και άλλα πολλά του παλιού καιρού έχουν ατονίσει γιατί «άλλοι παπάδες ήρθανε κι άλλα χαρτιά βαστούνε» κι άλλα «ευαγγέλια» διαβάζουνε, ξενόγλωσσα κι ακαταλαβίστικα, και οι άνθρωποι του τόπου μάς όπου γεννήθηκε ο Διόνυσος κι ευλογήθηκε η άμπελος από τον Χριστό και ο οίνος στον Εν Κανα γάμο, ευθυμούνε και μεθούνε όχι με τον αγνό χυμό της αμπέλου αλλά με ξενόφερτα ποτά, γουίσκια, τεκίλες, βότκες, και άλλα σκληρά παρασκευάσματα. Όχι μόνο στις πόλεις αλλά και στα χωριά μας που παράγουν κρασί.
Πόσες φορές σε τραπέζια και σε παρέες αρκετοί δεν καταδέχονται να πιουν κρασί και αναζητούν μπύρα αλλά κυρίως ουίσκι. Θέμα συνήθειας; Ορέξεως;
Νεοπλουτισμού και επίδειξης; Ίσως λίγο απ’ όλα.
Αντοίστοιχη καθολική γιορτή είναι η 11η Νοεμβρίου, οπότε η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει την εορτή του Αγίου Μαρτίνου.
Την ημέρα αυτή συνήθιζαν τα μεσαιωνικά χρόνια οι Δυτικοί μέσα σε ξέφρενο πανηγύρι, να ανοίγουν τα βαρέλια και να δοκιμάζουν το νέο κρασί. Η συνήθεια να ανοίγονται τα βαρέλια με το καλύτερο κρασί τη συγκεκριμένη ημερομηνία, αν δεν έλκει την καταγωγή της από τις βακχικές γιορτές, είχε όμως πολλές ομοιότητες με τις γιορτές αυτές της αρχαιότητας.
Και στη Βενετία η ημέρα αυτή, όπως ήταν φυσικό, γιορταζόταν με ανάλογα γλέντια, στη διάρκεια των οποίων οι κάτοικοι της πόλης άνοιγαν τα βαρέλια για να δοκιμάσουν το νέο κρασί. Θορυβώδεις παρέες περιφέρονταν τη νύχτα του Αγίου Μαρτίνου στους δρόμους, τραγουδώντας και σταματώντας κάθε τόσο κάτω από τα παράθυρα των σπιτιών για να ζητήσουν φαγητό και κρασί.
Με την κατάκτηση της Κρήτης στις αρχές του 13ου αιώνα, οι Βενετοί, χωρίς να καταργήσουν τις γιορτές των τοπικών Αγίων, τις οποίες ενέταξαν στο βενετικό εορτολόγιο, μετέφεραν στο νησί τις γιορτές αρκετών καθολικών Αγίων, αλλά και τον εορτασμό σημαντικών επετείων της βενετικής ιστορίας. Ανάμεσα στις γιορτές που μετέφεραν ήταν κι εκείνη Αγίου Μαρτίνου.
Η Κρήτη την περίοδο της βενετοκρατίας ήταν μεγάλη παραγωγός κρασιού.
Το περιζήτητο κρητικό προϊόν εξαγόταν σε όλα τα γνωστά εμπορικά κέντρα της εποχής και έφθανε ως τη Φλάνδρα, την Πορτογαλία, την Αγγλία ακόμη και την Πολωνία. Η διακίνησή του σε τόσο μακρινές αποστάσεις προϋπέθετε την κατασκευή βαρελιών για την ασφαλή μεταφορά του. Η αυξημένη ζήτηση βαρελιών οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους του Χάνδακα να στραφούν στην τέχνη του βαρελοποιού. Αποτέλεσμα; Στα τέλη του 15ου αιώνα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη ιδρύθηκε η συντεχνία των βαρελοποιών.
Σε συμβολαιογραφικά έγγραφα της περιόδου καταγράφονται πλήθος παραγγελιών βαρελιών. Πελάτες των βαρελοποιών ήταν έμποροι, ιδιώτες, αλλά και μοναστήρια, ενώ όρος απαράβατος σε κάθε «παραγγελία βαρελιών ήταν η στεγανότητά τους. Οι βαρελοποιοί, κατά κανόνα, όφειλαν να ολοκληρώνουν τις παραγγελίες μέχρι τον Σεπτέμβριο ή, το πολύ, τον Οκτώβριο, την περίοδο δηλαδή του τρύγου. Σε μερικές συμβολαιογραφικές πράξεις ορίζεται ως προθεσμία η γιορτή της Αγίας Πελαγίας, στις 8 Οκτωβρίου. Ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος επίσης ήταν η περίοδος λήξης των συμβάσεων εργασίας που συνάπτονταν ανάμεσα στους βαρελοποιούς και στους βοηθούς τους.
Ας καλωσορίσουμε το νέο μήνα και ας ευχηθούμε σ’ όλους υγεία, χαρά κι ευτυχία. Ένας μήνας με πολλές γιορτές, με πολλά ήθη και έθιμα, με πολλές παραδόσεις που ο σύγχρονος πολιτισμός ολοένα και μας απομακρύνει, μας αποξενώνει απ’ όλα αυτά. Καιρός είναι ν’ αναθεωρήσουμε μερικές απόψεις μας, προβάλλοντας κάποια αντίσταση. Έχουμε χρέος…
