Ο Μάρτσαλος ή το Μάρτσαλο είναι μια περιοχή που βρίσκεται πάνω στον όγκο των Αστερουσίων Ορέων ανάμεσα στο Κεφάλι (Ακρωτήριο Λίθινο) και το Αγιοφάραγγο. Στην περιοχή αυτή υπάρχει ένα εντυπωσιακό φαράγγι μήκους δύο περίπου χιλιομέτρων, το οποίο ανήκει στα ερημητήρια της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας.
Μέσα στο φαράγγι υπάρχει πλούσια βλάστηση καθώς και ένα μικρό φοινικόδασος στα μέσα περίπου της διαδρομής του. Τα εντυπωσιακά απότομα βράχια φιλοξενούν έναν μεγάλο αριθμό από σπηλιές οι οποίες μοιάζουν με αετοφωλιές και στις οποίες κατοικούσαν πολλοί από τους ασκητές της περιοχής.
Το φαράγγι του Μαρτσάλου είναι ιδιαίτερα απότομο και δύσβατο και καταλήγει στο Λυβικό Πέλαγος, όπου υπάρχει ένα μικρό αλλά καλό Λιμάνι. Άλλωστε σε αυτό το γεγονός οφείλει η περιοχή το όνομά της μιας και στην αρχαία Λατινική γλώσσα «Μάρτσαλο» σημαίνει καλό λιμάνι.
Το λιμάνι αυτό ήταν από τα σπουδαιότερα των Μινωικών χρόνων όπως μαρτυρούν και οι αρχαιολογικές ανασκαφές που έφεραν στο φως έναν λιμενικό οικισμό που χρονολογείται το 1800-1600 π.χ.
Όταν ήρθε ο Απόστολος Παύλος στην Κρήτη και δίδαξε τον Χριστιανισμό τα πρώτα ησυχαστήρια και ασκητήρια ήταν το Μάρτσαλο και το Αγιοφάραγγο. Η περιοχή φαίνεται ότι ήκμασε τα πρώτα χριστιανικά χρόνια μέχρι και την μεσοβυζαντινή εποχή (100-800 μ.χ.) οπότε και θεμελιώνεται ο θεσμός του μοναχισμού σε μοναστήρια όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.
Στο μέσον του φαραγγιού σε μια περιοχή που ονομάζεται «περιβόλι» υπάρχει μια πετρόκτιστη δεξαμενή στην οποία συγκεντρώνονταν το νερό μιας μικρής πηγής που υπάρχει δίπλα. Γύρω από αυτή τη δεξαμενή οι μοναχοί καλλιεργούσαν τη γη για να εξασφαλίσουν τα προς το ζειν.
Στην αρχή του Φαραγγιού υπάρχει μέσα σε έναν μεγάλο βράχο ένας σπηλαιώδης ναός ο οποίος εκτιμάται ότι στην περίοδο των διωγμών χρησιμοποιήθηκε σαν κατακόμβη-εκκλησία. Η εκκλησία αυτή για κάποιο λόγο εγκαταλείφθηκε ενώ η είσοδος και ο τρούλος της είχαν σκεπαστεί από βράχους λόγω κατολισθήσεων. Στα μέσα του 19ου αιώνα ένας από τους βοσκούς της Μονής Οδηγήτριας ονόματι Λαμπάκης, ανακαλύπτει τυχαία τον σπηλαιώδη Ναό και μέσα σε αυτόν την εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Ο σπηλαιώδης αυτός Ναός ο οποίος ονομάστηκε «Παναγία η Μαρτσαλιανή» και είναι αφιερωμένος στον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου» (λογω της εικόνας που βρέθηκε μέσα σε αυτόν), παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί είναι λαξευμένος μέσα σε βράχο σε σχήμα κώνου περίπου όπως και ένας φούρνος. Έχει βάθος 8 μέτρων και ύψος 10 μέτρων μέχρι την κορυφή του τρούλου.
Την περίοδο 1866-1869 οι Τούρκοι επέδραμαν εναντίον του Μαρτσάλου για να συλλάβουν τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγ.Γεωργίου Γογολαϊνη της επαρχίας Μαλεβυζίου, και κατέστρεψαν το σύνολο των εικόνων που βρίσκονταν μέσα στο Ναό. Δύο από τις σημαντικότερες εικόνες της Παναγίας στο Μάρτσαλο, το «επί συ χαίρει» και ο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» αγιογραφήθηκαν από τον Ιωάννη Σταθάκη γύρω στα 1867, και σήμερα φυλάσσονται στο καθολικό της Ι. Μ. Οδηγήτριας.
Στο φαράγγι υπάρχουν ερείπια παλαιού ναού που σύμφωνα με την παράδοση ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Μάρκελο, καθώς και ερείπια από μικρά κελιά στα οποία έμεναν οι ασκητές της περιοχής. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ασκητές έμειναν στην αφάνεια άγνωστοι ακόμα και μετά την κοίμησή τους.
Στο Μάρτσαλο διασώζεται μέχρι σήμερα και το κελί των μοναχών Αγίων, Παρθένιου και Ευμένιου οι οποίοι είναι γνωστοί για τα θαύματα τους αλλά και για την θεόπνευστη διδαχή τους. Οι Άγιοι Παρθένιος και Ευμένιος έλαβαν αρχικά την μοναχική κουρά στην Ι.Μ.Οδηγήτριας, στη συνέχεια ασκήτεψαν για δώδεκα χρόνια στο Μάρτσαλο και τέλος καταδιωγμένοι έφυγαν για τα ανατολικά μέρη των Αστερουσίων όπου και αναστήλωσαν την Ιερά Μονή Κουδουμά .
Η αγιότητά τους καταλάμπει και φωτίζει μέχρι σήμερα τους πιστούς της περιοχής αλλά και ολόκληρης της Κρήτης, και τιμώνται από την εκκλησία μας στις 10 Ιουλίου!
(Κείμενο: Από τη σελίδα της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας – Φωτογραφίες: Στέλιος Καψαλάκης)
