1ος μ. Χ. αιώνας: ῾Ο ἀοίδιμος Θεόδωρος Β. Τζεδάκης στόν κατάλογο τῶν Μητροπολιτῶν (᾿Αρχιεπισκόπων) Κρήτης, τοποθετεῖ μετά τόν Τίτο «᾿Αρτεμᾶν ἤ Τυχικόν». Τελικά στήν Κρήτη ἦλθε ὁ ᾿Αρτεμᾶς. Στό συμπέρασμα αὐτό κατέληξαν οἱ μελέτες τῶν καινοδιαθηκολόγων, διότι ὁ Τυχικός ἔμεινε κοντά στόν Παῦλο μέχρι καί τή β´ φυλάκισή του στή Ρώμη. ᾿Από τή Ρώμη ἐστάλη ὁ Τυχικός στήν ῎Εφεσο (Β´ Τιμ. 4,12), γιά νά ἀντικαταστήσει τόν Τιμόθεο (Β´ Τιμ. 4,9-21), τόν ὁποῖο κάλεσε ὁ Παῦλος στή Ρώμη. Βέβαια στήν Κρήτη ἐργάστηκαν καί οἱ ᾿Απόστολοι ᾿Απολλώς καί Ζηνᾶς, ἀλλά παρόντος τοῦ Τίτου, ὡς βοηθοί στό δύσκολο ἔργο του, λόγῳ τῆς ὑπάρξεως αἱρετικῶν πού ταλαιπωροῦσαν τίς κατά πόλιν χριστιανικές κοινότητες πού ἤδη ὑπῆρχαν, ἀλλά ἦταν ἀνοργάνωτες. ῾Ο ᾿Αρτεμᾶς ὅμως ἀντικατέστησε τόν Τίτο γιά δύο χρόνια μέχρι πού ἐπέστρεψε ἀπό τή Δαλματία. ᾿Επειδή ὁ ᾿Αρτεμᾶς ἐπετέλεσε ἔργο ἀποστολικό-ἐπισκοπικό, διότι ἀπεστάλη ἀπό τόν Παῦλο ὅπως καί ὁ Τίτος, ἔργο δηλαδή διδακτικό, λειτουργικό (Βάπτισμα, Θ. Εὐχαριστία), ᾿Αρχιερατικό [χειροτονίες «Πρεσβυτέρων κατά πόλεις» (Τίτ. 1,5)], συμφωνοῦμε μέ τή γνώμη τοῦ ἀοιδίμου λογίου ῾Ιεράρχου καί τόν συμπεριλαμβάνουμε στόν κατάλογο. Τόσο ὁ Τίτος ὅσο καί ὁ ᾿Αρτεμᾶς, ἐργάστηκαν ὡς ᾿Απόστολοι στήν Κρήτη κατά τίς ὑποδείξεις τοῦ ᾿Απ. Παύλου. ῎Αν καί τό ἐπισκοπικό ἀξίωμα δέν εἶχε διαμορφωθεῖ καί καθιερωθεῖ ὅπως ἔγινε στίς ἀρχές τοῦ β´ αἰῶνα, τό ἔργο τους ἦταν στήν οὐσία ἐπισκοπικό πού ἔγινε ἡ ἀπαρχή τοῦ ἐπισκοπικοῦ βαθμοῦ, κύριο ἔργο τοῦ ὁποίου εἶναι ἡ Χειροτονία καί ἡ κατάσταση «κατά πόλιν πρεσβυτέρων» (διοίκηση). ῾Ο ἀοίδιμος καθηγητής Γερ. Κονιδάρης χρησιμοποιεῖ καί τόν ὅρο «ἔξαρχος» τοῦ ᾿Απ. Παύλου γιά τόν Τίτο στήν Κρήτη. Τό ἴδιο ἰσχύει ὅμως καί γιά τόν ᾿Αρτεμᾶ κατά τό διετές διάστημα πού ἐργάστηκε στήν Κρήτη. Μέ τήν ἐπιστροφή τοῦ Τίτου ἀπό τή Δαλματία, ἐπειδή ἡ Κρήτη ἦταν ὁ «κλῆρος» τοῦ Τίτου ὡς πρώτου ἀποστολικοῦ «ἐξάρχου», ἀποχωρεῖ ὁ ᾿Αρτεμᾶς, «ὁ δέ Τίτος (παραμένει) ὁ μόνος ἐν Κρήτῃ ἀπόστολος καί οἱονεί ᾿Επίσκοπος» ἤ «ὁ πρῶτος οἱονεί μητροπολίτης-ἔξαρχος τοῦ ᾿Αποστόλου Παύλου». Στήν Κρήτη ὁ Τίτος παρέμεινε ὥς τό τέλος τῆς ζωῆς του ἐργαζόμενος ὡς ᾿Απόστολος, δηλαδή ἔργῳ ὡς ᾿Επίσκοπος. Σέ λίγες δεκαετίες πού τό ἐπισκοπικό ἀξίωμα θά καθιερώνετο στή Συνείδηση τῆς ᾿Εκκλησίας ὡς ἔχει μέχρι καί σήμερα, αὐτή ἡ ἴδια ἡ ᾿Εκκλησιαστική Συνείδηση θά ἀναγνώριζε καί ἐξωνόμαζε τόν Τίτο Πρῶτο ᾿Επίσκοπο τῆς ᾿Αποστολικῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Κρήτης, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι καί ὁ ᾿Αρτεμᾶς μέ βάση τά ἀνωτέρω δέν ὑπῆρξε ᾿Επίσκοπος Κρήτης, ὁ ὁποῖος πρέπει νά τιμᾶται δεύτερος. Μέ τήν ἐπιστροφή τοῦ Τίτου στήν Κρήτη, ὅπου καί ὁ ἀρχικός του «κλῆρος», ὁ ᾿Αρτεμᾶς ἀποχώρησε. ῾Η ᾿Εκκλησιαστική Παράδοση τόν δέχεται ὡς ᾿Επίσκοπο Λύστρων καί ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στίς 30 ᾿Οκτωβρίου καί 4 ᾿Ιανουαρίου.
Ἀπό τό βιβλίο «Μελετήματα ἁγιολογικά – ἱστορικά» 2008 τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδάκη, Πρωτοσυγκέλου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
