Κείμενο – Φωτογραφία: Νικόλαος Φουκαράκης
Στράτες δεν ήταν βέβαια αλλά ήταν κακοτράχηλα δύσβατα βραχώδη μονοπάτια που μετά βίας και βασάνων σε πολλά σημεία περνούσε κάποιος περπατώντας μόνος του πόσο μαλλον με ένα φορτωμένο υποζύγιο (ζώο).
Η γεωγραφική θέση του Λασιθίου αλλά και οι μεγάλοι ορεινοί όγκοι που το περιβάλλουν γύρω- γύρω το έκαναν φυσικό φρούριο και ορμητήριο των Επαναστατών και πάντα ένα κίνδυνο για τους ανά καιρούς κατακτητές του νησιού.
Η επικοινωνία λοιπόν ήταν πολύ δύσκολη εξ αιτίας της τραχύτητας των ορεινών όγκων που το περιβάλλουν και μόνο κάποιοι ατραποί (δύσβατα μονοπάτια) το εξυπηρετούσαν και αυτά μόνο οι σκληραγωγημένοι Λασιθιώτες που τα γνώριζαν πολύ καλά μπορούσαν να τα διαβαίνουν.
Το 1894 και ενώ η Κρήτη βρίσκεται ακόμα σε Οθωμανική κατοχή ο ανθυπολοχαγός Πεζικού Νικόστρατος Καλομενόπουλος έγραψε μια μελέτη – τοπογραφία για την Κρήτη και σε αυτήν περιγράφει τους ατραπούς ,τα δύσβατα αυτά μονοπάτια που συγκοινωνουσε το Λασίθι με τις υπόλοιπες γειτονικές περιοχές του.
Αναφέρει 11 μονοπάτια σύνολο.
1) Από την κοιλάδα του Βραχασίου μέσω δύσβατου μονοπατιού από την δυτική κλίτη του όρους Σελένα και του πυκνού δάσους Αζηλάκων πάνω από το χωριό Κράσι και του όρους Καρφί μονοπάτι κατέρχονταν στο χωριό του Τζερμιάδου.
2) Μέσω της κοιλάδας από τους Ποτάμους από δύσβατο ανερχόμενο ελικοειδή μονοπάτι κατέρχονταν από τον αυχένα του Πατέρα τα Σελιά στο χωριό Μαρμακέτο.
3) Από την κοιλάδα των Ποτάμων και από το χωριό Μέσα Ποτάμοι μονοπάτι διερχόμενο από την θέση Ζάρωμα (σημείο που είχε ανεμόμυλους) κατέρχονταν στο χωριό Τζερμιάδο.
4) Από το χωριό Τάπες μετά το Λεκανοπέδιο του Καλού – Ποταμού δύσβατο μονοπάτι διερχόμενο από την θέση Χαλασά της Αλόϊδας κατέρχονταν στο Λασίθι.
5) Μετά το Λεκανοπέδιο του Καλού Ποταμού άλλο δύσβατο μονοπάτι που ξεκινούσε από το χωριό Κριτσά περνώντας τα Κριτσώτικα όρη διερχόταν από την κοιλάδα του Καθαρού (υψ.1150μ) και κατέρχονταν στην πεδιάδα του Λασιθίου.
6) Από την κοιλάδα του Μύρτου δύσβατο μονοπάτι ξεκινούσε από το χωριό Χριστός και μέσα από απόκρημνα βράχια διέρχονταν μέσω του Καθαρού εις το Λασίθι.
7) Μετά το οροπέδιο του Ομαλού Δίκτης άλλο δύσβατο μονοπάτι βατό μόνο σε πεζούς οδηγούσε στο Λασίθι.
8) Μετά την κοιλάδα της Εμπάρου άλλο μονοπάτι οδηγούσε προς το Λασίθι μέσω της τοποθεσίας Εργανος και κατέρχονταν στο χωριό Καμινάκι.
9) Άλλο ένα μονοπάτι ξεκινούσε από την κοιλάδα της Εμπάρου διερχόμενο από την τοποθεσία Παράσυρτα κατέρχονταν στο χωριό Καμινάκι.Στην τοποθεσία αυτή στα Παράσυρτα ενώνονταν τα μονοπάτια από το χωριό Γεράκι το διερχόμενο μονοπάτι από τα χωριά Ξενιακου και Μηλιαραδω και επίσης το μονοπάτι από την θέση του Πελεκάνου από την κοιλάδα της Βιάννου που κατέληγαν όλα πλέον σε κοινό μονοπάτι στο χωριό Καμινάκι του Λασιθίου.
10) Από το χωριό Κασταμονίτσα ένα ακόμα μονοπάτι οδηγούσε περνώντας από την τοποθεσία του Τσούλη το μνήμα και κατέληγε στον χώνο του κάμπου του Λασιθίου.
11) Τέλος το πιο γνωστό μονοπάτι ήταν αυτό από τον Αποσελέμη μέσω τον χωριών Αβδού, μονής Κεράς αυχένα της Αμπέλου στους ανεμομύλους , Καρδαμουτσα και έφτανε στην είσοδο του χωριού του Πινακιανού.
Η φωτογραφία είναι του Bernd Lohse με ένα Λασιθιώτη στην Άμπελο.
