Γράφει η Χρυσούλα Ντρουμπογιάννη*
Το επάγγελμα του Γανωτζή, Καλαϊτζή ή Καλαντζή όπως το λέμε στην Κρήτη, προπολεμικά έως και τέλη της δεκαετίας του ‘ 50, ασκούνταν αποκλειστικά από Ηπειρώτες που ήταν όλοι από την Μουργκάνα!
“Κλειστό” επάγγελμα που είχε τουλάχιστον 100 χρόνια παράδοση σε εκείνο το βουνό.
Η Μουργκάνα, Όρη Τσαμαντά σήμερα στον χάρτη.
Δύσκολος τόπος, δασωμένος, γεμάτος λόγγους κι όμως ρίζωσαν εκεί κατ επιλογήν, οι Χριστιανικοί πληθυσμοί και αποτέλεσαν τα 16 κυρίως χωριά της, όταν έφυγαν τον 18ο αιώνα από τον εύφορο κάμπο της Δερόπολης αρνούμενοι να εξισλαμιστούν!
Ηπειρώτες, άνθρωποι περήφανοι, αυτόνομοι, ζυμωμένοι με τον Τόπο τους ζούσαν με ο,τι μπορούσαν να παράγουν από λιγοστά αιγοπρόβατα με τον φόβο του λύκου και απ’ όση γης κατάφερναν με μεγάλες δυσκολίες να καλλιεργήσουν!
Όταν κάποτε, μέσα του 19ου κατάφερε ο Σουλτάνος Χαμίντ ν΄ ανοίξει δρόμο ως εκεί πάνω και να στέλνει τους φοροεισπράκτορες του για την ” Δεκάτη”, άρχισαν και οι Μπέηδες τσιφλικάδες του Φιλιατιού να ζητούν κι αυτοί μερτικό από την λιγοστή παράγωγη τους!
Τότε οι άντρες, βρήκαν την λύση.
Ξεκίνησαν πρώτα από ένα χωριό, το Βαβούρι, άγνωστο πως, να μαθαίνουν και να διαδίδουν μεταξύ τους μέσω των συγγενών και των εξ αγχιστείας δεσμών και στ ‘ αλλά, την τέχνη του Γανωτζή.
Έτσι έφευγαν μπουλούκια κατά ομάδες ή κατά μόνας, ασκώντας το επάγγελμα αυτό σχεδόν παντού, με φορολογία ελαχίστη και επιστρέφοντας σε τακτικά διαστήματα, ανάλογα με την απόσταση που είχαν να διανύσουν βέβαια, στα χωριά τους, να κουβαλώντας ελευθέρα, άφθονα τρόφιμα – δοσίματα που κέρδιζαν με την δουλεία τους!
Συμπληρώνοντας έτσι με τ’ απαραίτητα, το εισόδημα των οικογενειών τους!
Ζωτικής σημασίας η τέχνη αυτή, την κράτησαν “κλειστή” κοντά έναν αιώνα για να επιβιώσουν!
Ανέπτυξαν μάλιστα και μια δική τους γλωσσά γεμάτη ιδιώματα που είχαν εφεύρει οι ίδιοι τα ” Αλιφιατικά ” !
“Αλοιφή ” ήταν για αυτούς το καλάι, ο κασσίτερος με τον όποιο άλοιφαν εσωτερικά τα τσικάλια !
Γλώσσα Συντεχνιακή τα “Αλιφιατικά”, ήταν απαραίτητη για να συνεννοούνται μεταξύ τους παραγιοί, μαστοριά και αρχιμάστορες σε κάθε ξένο τόπο, παρουσία πελάτη!
Όλοι βέβαια ήταν από το ίδιο ή κοντινά χωριά, συγγενείς μεταξύ τους και πήγαιναν παντού ανά την επικράτεια, με κάθε πρόσφορο μέσο και κυρίως με τα πόδια, για να βρουν γανώματα !
Όπως μαρτυρεί και τούτη η φωτογραφία, από το Οικογενειακό μου Αρχείο, στην Κρήτη είχαν κατέβει παρά πολλοί .
Ηπειρώτες Γανωτζήδες από την Μουργκανα και συγκεκριμένα από το χωριό Λιά, τραβηγμένη στο Ηράκλειο, το Πάσχα του 1949!
Όλοι με τα καλά τους, όπως δείχνουν τα άσπρα πουκαμισά, με πρώτο τον πατέρα μου, Ντρουμπογιαννη Ευάγγελο (καθιστός πρώτος αριστερά) μια Πασχαλιά στο Ηράκλειο σε μια αναμνηστική φωτογραφία!
Κάποιοι βεβαία (όπως η οικογένεια του πατέρα μου) είχαν ήδη εγκατασταθεί μόνιμα στην εύφορη και πλούσια σε γανώματα Κρήτη και αρκετοί ήρθαν για να μείνουν, ειδικά μετά το ορυμαγδό των χωρίων τους από τον Εμφύλιο!
Οι Γανωτζήδες του Ηρακλείου ως τα τέλη της δεκαετίας 1950 περίπου ήταν όλοι Ηπειρώτες από την Μουργκάνα !
Κράτησαν “κλειστό” αυστηρά το επάγγελμα τους για να επιβιώσουν και μονό όταν, μια δεκαετία μετά από τούτη την φωτογραφία, αρχή του ‘ 60 όπου ο πόλεμος με την αλουμίνα είχε χαθεί πλέον, αφού νέα κατσαρολικά, από πιο εύχρηστα και σταθερά υλικά, ήρθαν στην αγορά και κατάλαβαν πως το επάγγελμά τους πλέον ήταν καταδικασμένο να περάσει σταδιακά στην αχρηστία !
Τότε το ”άνοιξαν” .
Είχαν κάνει ισχυρούς δεσμούς, φιλίες, γάμους και συντεκνιές στην Κρήτη.
Ρίζωσαν για τα καλά στον τόπο, αν και με αγάπη και πόνο πάντα στην καρδιά για την Ήπειρο, εκπαίδευσαν Κρητικούς για βοηθούς ή το κληροδότησαν σε όσους ήθελαν να μάθουν την τέχνη αυτή ενώ εκείνοι, οι πιο πολλοί, άλλαξαν εγκαίρως επάγγελμα, προσαρμοσμένοι στην νέα κατάσταση και εποχή!
Από “Κασιτερωτές” έγιναν “Αρτοποιοί” οι περισσότεροι, με ιδιόκτητους φούρνους, όπως οι δικοί μου , ενώ άλλοι ασχολήθηκαν με το εμπόριο η την τέχνη του φωτογράφου και λίγοι μονάχα συνέχισαν την τέχνη του Κασιτερωτή για τις ανάγκες κυρίως των βοσκών και όσων στα χωριά χρησιμοποιούσαν ακόμα καζάνια και τσικάλια από μπακίρι, ως την συνταξιοδότηση τους!
Οι Ηπειρώτες, άνθρωποι ήσυχοι, εργατικοί, οικογενειάρχες, έντιμοι και περήφανοι, οικονόμοι και ολιγαρκείς, έζησαν και εργάστηκαν με αξιοπρέπεια ως Γανωτζήδες, με μπέσα και φιλότιμο, στάση που κράτησαν πιστά ακόμα και όταν άλλαξαν επάγγελμα!
Μπορεί να τον συνέχεια μουτζουρωμένα τα χεριά τους μα ποτέ η καρδιά και τ’ όνομα τους…
- Η κα Ντρουμπογιάννη Χρυσούλα του Ευαγγέλου, είναι Θεολόγος και Καθηγήτρια Νοσηλευτικής στην Δευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση, με καταγωγή απο τις Μοίρες Μεσαράς
