Ο κ. Μιχάλης Παπαηλιάκης* είχε οριστεί φέτος ως ομιλητής στο Τραχήλι για την ιστορική μάχη.
Λόγω της πανδημίας η επίσημη εκδήλωση δεν πραγματοποιήθηκε.
Δημοσιεύουμε το κείμενο της ομιλίας που θα εκφωνούσε στην εκδήλωση μνήμης και τιμής στους νεκρούς του Τραχηλιού:
Κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή μετά τον Δεκαπενταύγουστο ο Δήμος Φαιστού και η τοπική Κοινότητα Βοριζίων τιμά την ένδοξη μάχη στο Τραχήλι. Φέτος λόγω των έκτακτων υγειονομικών μέτρων ό Δήμος Φαιστού αποφάσισε, σωστά, να αναβληθεί ο εορτασμός.
Συμπληρώθηκαν 77 χρόνια από την Κυριακή 15 Αυγούστου 1943, κατά την οποία εικοσιδύο παλικάρια, εικοσιδύο δικοί μας άνθρωποι, πολέμησαν για την ελευθερία του τόπου μας και για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Με το αίμα τους, οι νεκροί αλλά και οι τραυματίες, πότισαν το χώμα , τα βράχια, τους θάμνους και τα δέντρα του καθαγιασμένου αυτού τόπου. Πριν την εξιστόρηση των γεγονότων είναι χρήσιμο να γίνει αναφορά στη μεγάλη παράδοση του τόπου μας στους απελευθερωτικούς αγώνες : Ο Λόγιος, oι Κουρμούληδες, ο Κόρακας, ο Ξωπατέρας, ο Μαστραχάς, ο Τσικριτσής, ο Κατσαντώνης, ο Δράκος ο Βυζαριανός οι Βοριζανοί Λεράτος και Φραγκιάς, ο Μαλικούτης, ο Κων. Λέκας, ο Αστρινός Χατζηδάκης, ο Γ. Ρωμάνος κ.ά πολέμησαν και διακρίθηκαν στις επαναστάσεις κατά την Τουρκοκρατία.
Η αγωνιστική τους κληρονομιά μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και επηρεάζει τις συνειδήσεις και τις συμπεριφορές των νεότερων. Αυτό φάνηκε στη Μάχη της Κρήτης όταν υπέργηροι επαναστάτες της τουρκοκρατίας παρακινούσαν τους νεότερους να πολεμήσουν εναντίον των Γερμανών
Είναι γνωστό ότι το Γερμανό εισβολέα πολέμησε εθελοντικά μεγάλος αριθμός πολιτών αλλά και στρατιώτες που μόλις είχαν επιστρέψει από το Αλβανικό και Μακεδονικό μέτωπο.
Από τα Βορίζα τουλάχιστον 12 κάτοικοι πολέμησαν στο Ηράκλειο. Από το Αμάρι πολίτες και στρατιώτες πολέμησαν στο Ρέθυμνο.
Η συμμετοχή δυναμικών κατοίκων στη Μάχη της Κρήτης, η απογοήτευση τους για την ήττα και η ανάγκη να βοηθηθούν οι υποχωρούντες στρατιώτες των συμμάχων ευνόησαν μυστικές επαφές και συνεννοήσεις μεταξύ των κατοίκων των χωριών της Πάνω Ρίζας, Μαγαρικάρι, Καμάρες Βορίζα, Λοχριά, και ωρίμασαν σκέψεις για τη δημιουργία αντιστασιακής οργάνωσης.
Στα Βορίζα λειτουργούσε ήδη μια μικρή ομάδα, δυνατή στον πατριωτισμό, στη θέληση και τα όπλα, την οποία αποτελούσαν επίλεκτα μέλη της Βοριζανής κοινωνίας. Τα μέλη του πυρήνα αυτού συνεργάστηκαν και συγκεντρώθηκαν γύρω από μια σπουδαία προσωπικότητα της περιοχής, τον Πετρακογιώργη από το Μαγαρικάρι ο οποίος είχε πολεμήσει στο Μάλεμε στα Χανιά.
Ο Πετρακογιώργης ήταν άνδρας συνετός, γενναίος, βαθιά θρησκευόμενος, ακραιφνής βενιζελικός και πατριώτης.
Ίδια τα προσόντα των 5 βοριζανών και των άλλων κοντοχωριανών που αποτέλεσαν την αρχική μαγιά της αντιστασιακής οργάνωσης των Σταυραετών του Ψηλορείτη.
Στην Ομάδα επικρατούσε πνεύμα σύμπνοιας, συνεργασίας , αλληλοεκτίμησης , αλληλεγγύης, πειθαρχίας και σεβασμού στις αποφάσεις.
Αξίζει να τονιστεί η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη και η υποστήριξη προς την Ομάδα αλλά και τις οικογένειές των μελών της από σημαντικό τμήμα του τοπικού πληθυσμού, κυρίως των κτηνοτρόφων.
Αυτό επιβεβαιώνει το κύρος του Αρχηγού και των μελών της Ομάδας.
Η δημιουργία της Ομάδας έγινε αμέσως γνωστή στο στρατό κατοχής και στις ελληνικές κατοχικές αρχές. Οι οικογένειες και τα χωριά καταγωγής των μελών της μπήκαν αμέσως στο στόχαστρο των Γερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους και θα πληρώσουν βαρύ φόρο αίματος και μεγάλες κακουχίες στα χρόνια της Κατοχής.
Η Ομάδα αμέσως μετά τη δημιουργία της, συνέχισε, οργανωμένα πλέον, να περιθάλπει και να φυγαδεύει τους υποχωρούντες συμμάχους, να συνεργάζεται με τους Άγγλους πράκτορες και με το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ) δίνοντας πληροφορίες, μέσω ασυρμάτων, για τις κινήσεις των Γερμανών σχετικά με την μεταφορά πολεμικού υλικού και νερού από το αεροδρόμιο Τυμπακίου προς τη Βόριο Αφρική.
Σε σύσκεψη που έγινε την άνοιξη του 1942 στον Ψηλορείτη, αξιωματικοί του ΣΣΜΑ ενημέρωσαν τους αρχηγούς των αντιστασιακών ομάδων, ότι κομάντος των συμμάχων είχαν προγραμματίσει δολιοφθορές σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του νομού Ηρακλείου. Επειδή υπήρχε κίνδυνος να γίνουν αντιληπτοί από τοπικούς συνεργάτες των Γερμανών, αποφασίστηκε η εκτέλεση δώδεκα φανερών συνεργατών.
Φανεροί συνεργάτες των κατακτητών δραστηριοποιούνταν στον Προφήτη Ηλία, Κρουσώνα, Αγ. Βαρβάρα, Γέργερη, Ζαρό, Ασήμι, Αγίους Δέκα, Πλώρα, Πόμπια, Μοίρες και σε χωριά του ανατολικού Αμαρίου.
Η Ομάδα είχε αναλάβει, να εκτελέσει τέσσερεις ντόπιους συνεργάτες των Γερμανών
Την Κυριακή 31 Μαΐου 1942, ο δεκαεννιάχρονος αντάρτης Γεώργιος Μαυράκης από το Μαγαρικάρι, με την υποστήριξη των Βοριζανών Γεωργίου Χαραλαμπάκη ή Μπαλάσκα, και Γεωργίου Φαραγκουλιτάκη ή Σκουτελογιώργη, εκτέλεσε τον προδότη Δαμάσκο, στις Μοίρες. `. Για αντίποινα εκτελέστηκαν 10 Μοιριανοί..
Την επομένη οι αντάρτες Φραγκιαδάκης Διονύσης ή Τσελέκος, Σαλούστρος Μιχ. και Βρέντζος Μιχ. εκτέλεσαν στην Πλώρα τον πρόεδρο της κοινότητας. Για αντίποινα εκτελέστηκαν 5 Πλωριανοί.
Οι ενέργειες της Ομάδας χαρακτηρίζονταν πάντα από μεγάλη προσοχή και σύνεση, ώστε να αποφεύγονται αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό. Έτσι, μετά τα αντίποινα στις Μοίρες και Πλώρα αποφασίστηκε να ανασταλούν οι εκτελέσεις του Μπαλασάκη και του ανιψιού του από τους Αγίους Δέκα.
Στα μέσα του 1943 η Γερμανία είχε αρχίσει πλέον να υποχωρεί σε όλα τα μέτωπα. Στη Βόριο Αφρική, τη Ρωσία και την Ιταλία. Η βαλκανική χερσόνησος, η Ελλάδα και η Κρήτη αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη σπουδαιότητα για τη Γερμανία.
Έτσι τον Ιούλιο του 1943 η γερμανική στρατιωτική διοίκηση αποφάσισε να προβεί σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των αντιστασιακών οργανώσεων και των Άγγλων πρακτόρων που είχαν τα λημέρια τους και τον ασύρματο στον Ψηλορείτη.
Τρεισήμισι χιλιάδες στρατιώτες περικύκλωσαν το βουνό. Σήμερα τα γεγονότα των εκείνων ημερών είναι γνωστά είτε από τα απομνημονεύματα και τις προφορικές μαρτυρίες των ίδιων των αγωνιστών είτε από βιβλία μελετητών της τοπικής ιστορίας.
Η πρώτη σύγκρουση μεταξύ 17 ανταρτών και 200 περίπου Γερμανών έγινε στις 17 Ιουλίου 1943 στη θέση Κουροπητό. Οι Γερμανοί μετά από σκληρή μάχη υποχώρησαν . Δεύτερη συμπλοκή μεταξύ ανταρτών και Γερμανών στις 10 Αυγούστου στον Πόρο του Σταυρού, προς το οροπέδιο της Νίδας
Η δεύτερη αυτή συμπλοκή παρόλο που ήταν μικρής έκτασης, αποδείχτηκε μεγάλης σημασίας τις επόμενες ημέρες όταν το πρωί της Κυριακής 15 Αυγούστου τα Βορίζα και το λημέρι της Ομάδας βρέθηκαν κυκλωμένα από όλα τα σημεία του ορίζοντα.
Δυστυχώς εκτός από τους φανερούς συνεργάτες των Γερμανών υπήρχαν πολλοί κρυφοί, χωρίς τη βοήθεια των οποίων ο γερμανικός στρατός δεν θα ήταν σε θέση, χωρίς να γίνει αντιληπτός, νύχτα, την Κυριακή 15 Αυγούστου να κυκλώσει το χωριό και το λημέρι των ανταρτών στη θέση Πρυγιός, στο βοριζανό αόρι, και να αποκλείσει όλους τους δρόμους διαφυγής.
Από το εξαιρετικό βιβλίο για το ΤΡΑΧΗΛΙ του Κώστα Καργάκη:
«Στις 6.30 το πρωί ο στρατός μπήκε στο χωριό. Oι Γερμανοί χτυπούσαν τις πόρτες με τα όπλα. Ριπές και άγριες φωνές σήκωσαν τον πανικό. Σε όλο το χωριό απλώθηκε μια απίστευτη βαρβαρότητα.
Οι σκύλοι φοβήθηκαν και δεν γαύγιζαν πια. Τα ζωντανά έκοψαν τα σκοινιά τους, οι γέροι σέρνονταν ξυπόλυτοι, οι γριές έκλαιγαν, τα παιδιά δεν ήξερα που να σωθούν. Στις 8 η ώρα τούς είχαν μαζέψει όλους. Ευτυχώς οι περισσότεροι νέοι άντρες έλειπαν». Εκεί κρατήθηκαν όλοι μέχρι το απόγευμα.
Εν τω μεταξύ στο λημέρι του Πρυγιού, λίγο πριν το ξημέρωμα, στις 4 η ώρα, οι έμπειροι σκοποί είχαν εντοπίζει άγνωστο σκυλί. Λίγο μετά, όταν ξημέρωσε έγινε αντιληπτό ότι το λημέρι είχε περικυκλωθεί από πολλές μικρές ομάδες των 20-30 Γερμανών στρατιωτών η κάθε μια, τις οποίες οδηγούσαν ντόπιοι συνεργάτες-προδότες.
Με πρόταση των βοριζανών αποφασίστηκε οι εικοσιδύο αντάρτες να χωριστούν σε μικρότερες ομάδες, και να κινηθούν νότια και ανατολικά για να διαφύγουν προς το δάσος του Ρούβα.
Ως προς την ψυχολογία και τις πολεμικές δεξιότητες των ανταρτών : Όλοι τους ήταν γενναίοι, ψύχραιμοι, ανθεκτικοί στις κακουχίες, αλληλέγγυοι μεταξύ τους, ψυχωμένοι άντρες, θερμοί πατριώτες, εξοικειωμένοι με τα όπλα και άριστοι σκοπευτές.
Περί τις 9 το πρωί η εμπροσθοφυλακή των ανταρτών βρίσκεται στη θέση Τραχήλι, βορείως των Βοριζίων. Οι Γερμανοί παρακολουθούν τους αντάρτες να μετακινούνται και είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν επίθεση, την οποία συντονίζει ένας λοχαγός.
Να πως περιγράφει την έναρξη της επίθεσης ο Κ..Καργάκης στο βιβλίο του. «Ώρα εννέα. Δύο δυνατές τουφεκιές ράισαν τον αέρα. Οι τουφεκιές δεν ήταν από γερμανικό όπλο αλλά από τουφέκι ελληνικό. Ήταν οι 2 βολές του Μπαλάσκα που σκότωσε το Γερμανό λοχαγό». Η απώλεια του Γερμανού αξιωματικού τάραξε και αποδιοργάνωσε τους επιτιθέμενους.
Σήμερα είναι λεπτομερώς γνωστό πως εξελίχτηκε η μάχη μεταξύ των εικοσιδύο ανταρτών με το, μάλλον φτωχό οπλισμό και των 400 περίπου Γερμανών οι οποίοι έφεραν σύγχρονο ατομικό οπλισμό, είχαν όλο το χρόνο να επιλέξουν τις καταλληλότερες θέσεις για τους στρατιώτες και τα πολυβόλα τους και να κλείσουν όλους τους δρόμους διαφυγής.
Τα εικοσιδύο παλικάρια πολέμησαν με αυτοθυσία, αξιοθαύμαστη πολεμική τέχνη, υψηλό αίσθημα ευθύνης και αλληλεγγύης και ψυχική δύναμη που χαρακτηρίζει τους γενναίους άνδρες. Κατά τη διάρκεια της πολύωρης μάχης εφτά παλικάρια πότιζαν με το αίμα τους το πεδίο της μάχης, το δέντρο της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, κατακτώντας αθάνατη δόξα. Οι υπόλοιποι δεκαπέντε, οι περισσότεροι τραυματίες. κατάφεραν να διασπάσουν τον κλοιό και να σωθούν. Στο χωριό εν τω μεταξύ όση ώρα διήρκεσε η μάχη οι κάτοικοι κρατήθηκαν όμηροι κάτω από τον καυτό ήλιο, χωρίς νερό. Με τη βοήθεια κουκουλωμένου προδότη επέλεξαν 5 Βοριζανούς και 1 Μορονιανό τους οποίους πήραν μαζί τους ως όμηρους. Και οι 6 χάθηκαν, πιθανώς στο πλοίο Ταναίς.
Η Τραγική μοίρα των Βοριζίων ολοκληρώθηκε την Πέμπτη 26 Αυγούστου 1943 όταν το χωριό λεηλατήθηκε, εκτελέστηκαν δύο νέοι άντρες και μετά από βομβαρδισμό καταστράφηκε ολοσχερώς.
Τα ονόματα των παλικαριών που πολέμησαν στο Τραχήλι
Νεκροί
- Διονύσιος Φραγκιαδάκης (Τσελεκοδιονύσης), Βορίζα
- Χαράλαμπος Κατσούγκρης, Λοχριά
- Νικόλαος Σαρτζετάκης, Κρύα Βρύση Αγίου Βασιλείου
- Κωνσταντίνος Αποστολάκης, Μιαμού
- Αλέξης Ανυφαντάκης, Πλάτανο Αμαρίου
- Πολύδωρος Λιανουδάκης, Σκούρβουλα
- Γεώργιος Κρυοβρυσανάκης, Λοχριά
Επιζήσαντες
- Γεώργιος Πετρακογιώργης, Αρχηγός, Μαγαρικάρι
- Γεώργιος Καργάκης (Ψαρογιώργης), Βορίζα
- Εμμανουήλ Βεισάκης (Μανουσομανώλης), Βορίζα
- Γεώργιος Χατζάκης (Χατζογιώργης), Καμάρες
- Εμμανουήλ Χατζάκης (Χατζομανώλης), Μιαμού
- Γεώργιος Χαραλαμπάκης (Μπαλάσκας), Βορίζα,
- Εμμανουήλ Τσικριτζής (Σκουρομανώλης), Ζαρό
- Γεώργιος Τζίτζικας (Μπαχρής), Άνω Μέρος Αμαρίου
- Γεώργιος Καζάκης (Μπίλιος), Άνω Μέρος Αμαρίου
- Εμμανουήλ Πετρακάκης ( Πετρακομανώλης), Νεφς Αμάρι
- Κυριάκος Κατσαντώνης ( Μπελιβάνης), Γουργούθους Αμαρίου
- Κων/νος Καργάκης ( Ψαρόκωστας), Βορίζα
- Γεώργιος Αναγνωστάκης (Κυριανίτης), Κυριάνα Ρεθύμνης
- Ιωάννης Κυριακάκης (Χεκογιάννης), Σκούρβουλα
- Αντώνιος Χουστουλακης, Κισσούς
ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ
Οι εικοσιδύο αντάρτες που πολέμησαν στο Τραχήλι είχαν επιλέξει εθελοντικά το δρόμο του καθήκοντος, της αρετής, της εσωτερικής ελευθερίας, του πατριωτισμού, της αυτοθυσίας και της αλληλεγγύης. Η επιλογή τους αυτή και η θυσία των επτά, αποτελεί τον σπουδαιότερο σταθμό στη σύγχρονη ιστορία των Βοριζίων και των χωριών της ευρύτερης περιοχής.
Για όλους εμάς, οι αγώνες και η θυσία τους αποτελούν φωτεινό παράδειγμα, πηγή υπερηφάνειας και πηγή μεγάλης αισιοδοξίας για το μέλλον του τόπου μας. Αιωνία η μνήμη σας!!
Ήρωες Εθνομάρτυρες της πατρίδας και των προγόνων άξιοι.
* Ο κ. Μιχάλης Παπαηλιάκης είναι από το Μορόνι του Δήμου Φαιστού και είναι Γεωπόνος στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο
