του Σταύρου Φωτάκη
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, ο κρητικός λαός αντιστάθηκε με κάθε τρόπο και μέσο για την ανάκτηση της ελευθερίας του. Για το λόγο αυτό δημιουργηθήκανε πολλές αντιστασιακές οργανώσεις σε όλη την Κρήτη, με κοινό όραμα την αντίσταση κατά του καταχτητή και την απελευθέρωση. Το συντονισμό της δράσης αυτών των οργανώσεων είχανε ορισμένα πρόσωπα και πρωταγωνιστήσανε στο σχεδιασμό και στον εφοδιασμό των αντάρτικων ομάδων, αλλά και στις επιθέσεις εναντίων των καταχτητών.
Σ’ αυτούς τους ρόλους πρωταγωνίστησε και ο «παππούς της αντίστασης», ο Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης ο οποίος τόσο στην Κρήτη όσο και από τη Μέση Ανατολή όπου πήγε, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στον αγώνα για αντίσταση και λευτεριά. Ο Άϊ Γιάννης Αμαρίου Ρεθύμνου υπήρξε το Στρατηγείο της αντίστασης και της φιλοξενίας των συμμαχικών δυνάμεων.
Οι Γερμανοί ήτανε γνώστες όλης της δραστηριότητας του Μανώλη Παπαδογιάννη γι αυτό επιδιώκανε με κάθε τρόπο τη σύλληψη και την εξόντωσή του. Παρά τις κατ’ επανάληψη έρευνες και αιφνιδιαστικές κυκλώσεις του Άϊ Γιάννη, δεν καταφέρανε να τον εντοπίσουνε και να τον συλλάβουνε. Σκεφτήκανε λοιπόν και σχεδιάσανε τη σύλληψη των δύο αδερφάδων του, της Καλλιόπης και της Ευαγγελίας, προκειμένου με αυτό τον τρόπο να τον αναγκάσουνε να παραδοθεί.
Σύμφωνα με ηχογραφημένη, από το έτος 1978, αφήγηση της μητέρας μου Μαρίας, κόρη της Καλλιόπης Παπαδογιάννη – Παραδεισανού, που γεννήθηκε το έτος 1907, το πρωϊνό της 14ης Ιουλίου 1943, προτού ξημερώσει, οι Γερμανοί κυκλώσανε τον Άϊ Γιάννη, προκειμένου μετά από ανακρίσεις και έρευνες να μάθουνε, πού είναι οι Άγγλοι με τους ασυρμάτους και τους αντάρτες και κυρίως πού βρίσκεται ο Παπαδογιάννης. Συγκεντρώσανε όλους τους άνδρες και τις γυναίκες, στη δυτική πλευρά της εκκλησίας των Τεσσάρων Μαρτύρων και τους στήσανε στον τοίχο, προκειμένου να εντοπίσουνε τις δύο αδελφές του Μανώλη Παπαδογιάννη, να τις συλλάβουνε και να τις αναγκάσουνε να μαρτυρήσουνε. Στη συνέχεια σε απόσταση 15 μέτρων περίπου, όπου βρίσκεται το πατρικό μου σπίτι, τοποθετήσανε μέσα και πίσω από την παλιά ξύλινη πόρτα, κάποιον Γερμανόφιλο προδότη, που τον λέγανε Kυπαρίση, ο οποίος γνώριζε και υπέδειξε τις αναζητούμενες από την κλειδαρότρυπα της πόρτας. Οι Γερμανοί τις συλλάβανε αμέσως και αφήσανε ελεύθερους όλους τους άλλους Αϊγιαννιώτες. Ο σύζυγος της Καλλιόπης, Στέφανος Παραδεισανός (παππούς) πλησίασε, αλλά οι Γερμανοί του είπανε πως, δεν τον θέλουνε, να φύγει. Εκείνος όμως αρνήθηκε κι απάντησε πως : «έκεια ’που θα πάει η γυναίκα μου θα πάω κι εγώ».
Οι τρεις συλληφθέντες οδηγηθήκανε στο Ρέθυμνο, όπου παραμείνανε υπό αυστηρή επιτήρηση και βασανιστήρια στη Φορτέτζα, επί 2μηνο περίπου. Στη συνέχεια, μεταφερθήκανε στις φυλακές της Αγιάς στα Χανιά, όπου και εκεί συνεχιστήκανε τα βασανιστήρια και παραμείνανε υπό αυστηρή επιτήρηση, επί 3μηνο περίπου. Αφού παρά τα όσα υποφέρανε δεν μαρτυρήσανε, καταδικασθήκανε δις εις θάνατο και παραμείνανε, ώσπου να μεταφερθούνε στα κολαστήρια της Γερμανίας. Υπόψη ότι, οι συλληφθέντες Στέφανος και Καλλιόπη Παραδεισανού ήσανε και οι γονείς του Αριστείδη Παραδεισανού, αντάρτη ασυρματιστή του Αρχηγού της Συμμαχικής αποστολής Τομ Νταμπάμπιν.
Πράγματι, τον Νοέμβριο του έτους 1943 οι Γερμανοί φορτώσανε στο πλοίο Α/Π «Petrella» [1], [2] που ήτανε αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σούδας πυρομαχικά και για καμουφλάζ επιβιβάσανε Ιταλούς αιχμαλώτους, στρατιώτες, αλλά και πολλούς Κρήτες ομήρους αντάρτες, μεταξύ των οποίων ήτανε και οι προαναφερόμενοι τρεις συλληφθέντες από τον Άϊ Γιάννη.. Δυστυχώς ένα Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε το πλοίο με αποτέλεσμα οι επιβαίνοντες να πνιγούνε. Το ίδιο έγινε και με το πλοίο Α/Π «Sinfra», στο οποίο επιβαίνανε Ιταλοί στρατιώτες και αρκετοί Κρήτες αντάρτες.
Από τη βύθιση των δύο πλοίων η Βόρεια παραλία, από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο, γέμισε πτώματα. Πριν λίγα χρόνια στον Εθνικό δρόμο στο ύψος της Γεωργιούπολης, τοποθετήθηκε μια Ελληνο-ιταλική επιγραφή που γράφει : «Στη μνήμη των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων, που ενωμένοι από τη θλιβερή μοίρα χάθηκαν κατά την βύθιση των Α/Π «Sinfra» και «Petrella» το 1943».
Είναι επομένως σαφές ότι, οι προαναφερόμενοι υπήρξανε θύματα της Γερμανοκατοχής και δίκαια αναγνωριστήκανε από την πολιτεία, ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Πιστεύω πως, πρέπει να καθιερωθεί ως : Ημέρα μνήμης, τιμής και αντίστασης, η 14η Ιουλίου του 1943, για τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνου.
Με αφορμή αυτά τα θλιβερά γεγονότα, στιχούργησα το παρακάτω νεοριζίτικο τραγούδι, το έτος 1992, το οποίο διακρίθηκε στον Πανελλήνιο διαγωνισμό ριζίτικου τραγουδιού, που οργάνωσε η Νομαρχία Χανίων, για την 51η επέτειο 1941-1992 της Μάχης της Κρήτης.
Στον Άϊ Γιάννη εφτάξανε ξαθοί Γερμαναράδες
νύχτα, καλά μεσάνυχτα, για να εγδικηθούνε,
έναν αντάρτη του βουνού, ένα Παπαδογιάννη.
Κι ως αποδιαφωτούσενε τη κύκλωση θωρούνε,
άντρες, μανάδες και παιδιά, όσοι ’χαν’ απομείνει.
Σειρά-σειρά τσι στένουνε στση Εκκλησάς το τοίχο
και ξεχωρίζουν’ τσι δικούς απού ’δειξε ο προδότης,
από μια κλειδαρότρυπα για να μη τονε ιδούνε.
Δυό αδερφάδες όμορφες, δυο λυγεροκορμούσες,
τη Βαγγελιά και τη Καλλιώ είχε διαλέξει η μοίρα
και τση Καλλιώς το Στεφανή, για να τσι συντροφέψει.
Πέρνου τζι και φορτώνου τζι με κι άλλους πατριώτες,
στσι φούρνους να τσι λιώσουνε, μα σάμε ’κειά δεν πάνε.
Μεσόστρατα το ριζικό, άλλα ΄χενε γραμμένα.
Ο χάρος τσι περίμενε στση θάλασσας τον πάτο,
κι ορφάνεψεν’ η Αμπαδιά.
Διάβασα όμως πρόσφατα κάποιο δημοσίευμα, στο CretanMagazine 31 Μάϊου 2018 με τίτλο : Ο Άϊ Γιάννης το καταφύγιο του Μ. Ντισπυράκη και το ίδιο δημοσίευμα, στο Made in Creta 12 Ιουνίου 2018, με διαφοροποιημένο τίτλο : Η Απόδραση του Μαν. Ντισπυράκη, στο οποίο γίνεται μια υποτυπώδης και διαστρεβλωμένη αναφορά στα θλιβερά γεγονότα της 14ης Ιουλίου και γι αυτό θα το σχολιάσω. Πιο συγκεκριμένα, στο παρακάτω απόσπασμα από το δημοσίευμα αυτό, αναφέρονται για τα γεγονότα μόνο τα εξής : «Οι Γερμανοί τον ντύνουν με Γερμανική στολή, μαύρα γυαλιά για να μην αναγνωρίζεται και βγαίνουν στα χωριά για να μαρτυρήσει αντιστασιακούς. Τον φέρνουν στο χωριό. Μόνο όσοι τον γνωρίζαμε καλά μπορούσαμε να τον αναγνωρίσουμε, μαζεύουν όλους στην εκκλησία απέξω, τον βάζουν στου …… το σπίτι, στο παράθυρο που έχει στον περίβολο της εκκλησιάς, μισάνοιχτο να μη φαίνεται απ’ έξω, και αναγκάζουν τους ανθρώπους άνδρες και γυναίκες να περνούν από το παράθυρο ένας ένας.» Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κάποιος ότι, τούτο το μικρό απόσπασμα του δημοσιεύματος περιέχει πολλές ανακρίβειες και παραλείψεις, εφόσον το συγκρίνει με τα πραγματικά γεγονότα που προαναφερθήκανε στην αρχή του κειμένου, τα οποία είναι αυταπόδεικτα, γνωστά και δημοσιευμένα, εδώ και πολλά χρόνια. Για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, της μνήμης και της τιμής των προαναφερομένων προσφιλών μου προσώπων – ηρώων, έχω ηθική υποχρέωση να επαναλάβω και να επισημάνω τα εξής : Η συγκεκριμένη κύκλωση του χωριού Άγιος Ιωάννης και το στήσιμο στη εκκλησία έγινε κυρίως εξ αιτίας της αναζήτησης του αντιστασιακού αντάρτη Παπαδογιάννη, για να συλληφθούνε συγκεκριμένα συγγενικά του πρόσωπα και όχι αόριστα. Η υπόδειξη έγινε από την κλειδαρότρυπα της πόρτας στους στημένους στον τοίχο της εκκλησίας και όχι παρελαύνοντες (πασαρέλα 😉 έξω από το μισάνοιχτο παράθυρο. Η υπόδειξη των προσώπων έγινε από συνεργάτη των Γερμανών που τον λέγανε Κυπαρίσση, από το εσωτερικό του πατρικού μου σπιτιού και όχι στου … το σπίτι ή τον βάζουν σε σπίτι . (άγνωστου ;). Συλληφθήκανε τα παραπάνω και μόνο τρία αναφερόμενα πρόσωπα, επί παρουσία της μητέρας μου Μαρίας, θυγατέρας των συλληφθέντων γονέων της Στεφάνου – Καλλιόπης και θείας Ευαγγελίας. Γνώριζε επομένως τα γεγονότα καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο, μου τα αφηγήθηκε πολλές φορές και τα κατέγραψα ηχητικά από το έτος 1978, πριν από 40 χρόνια, τα οποία αναφέρονται και στα εκδοθέντα βιβλία μου, αλλά και σε σχετικά δημοσιεύματα. Θεωρώ αδιανόητο και προσβλητικό, να ταυτίζεται και να υπονοείται στο εν λόγω δημοσίευμα, ο Μ. Ντισπυράκης (το Μανωλιό), το γενναίο, ριψοκίνδυνο, τολμηρό και ατρόμητο παλικάρι, ως συνεργάτης των Γερμανών, με Γερμανική στολή, που πρόδωσε τους παππούδες μου. Διερωτώμαι λοιπόν, γιατί αυτή η παραποίηση και παραπληροφόρηση ; Γιατί αποσιωπούνται στο πρόσφατο δημοσίευμα τα προαναφερόμενα θύματα, πραγματικοί ήρωες και αντί αυτών είναι σαφές ότι, επιδιώκεται η κατασκευή νέων ηρώων ; Ουδείς άλλος συνελήφθη, απειλήθηκε ή στήθηκε ποτέ άλλοτε στον τοίχο ή στην πόρτα της εκκλησίας κατά την διάρκεια της Γερμανοκατοχής στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνου. Για όλα τα παραπάνω υπάρχουνε στο αρχείο μου έγγραφα και αρκετά αξιόπιστα ηχητικά ντοκουμέντα – μαρτυρίες, στη διάθεση όποιου επιθυμεί να τα ακούσει. Η ιστορία γράφεται με αγώνες, με θυσίες, με πραγματικά γεγονότα και ντοκουμέντα και όχι με ό, τι δηλώσεις πως είσαι. Αυτά προς το παρόν.
Πηγές :
1.Σταύρος Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης …. Ρέθυμνο 2006, Σελ. 83-85
2.Σταύρος Φωτάκης, Στη βορεινάδα μιας κορφής …. Ρέθυμνο 2015, Σελ. 127-130
3.Της Εύας Λαδιά, ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 19/2/2016, Πολιτισμός
4.Της Εύας Λαδιά, ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 11/3/2016, Σελ. 6
5.Του Νικολέων Τσουπάκη, ΡΕΘΕΜΝΟΣ, 29/7/2017, Σελ. 22 (Συνέντευξη Γιώργη Δανδουλάκη)
Στέφανος Παραδεισανός και Καλλιόπη Παπαδογιάννη- Παραδεισανού
Ευαγγελία Παπαδογιάννη-Δανδουλάκη
Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης
[1] . Γεώργ. Ψυχουντάκης, Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, Αθήνα 1986, σ. 347-349.
[2] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 80.
