Η Παναγία η Γαλακτοτροφούσα στον Απομαρμά…

Γράφει η Στέλλα Καζάκη*

Ο οικισμός Απομαρμάς, ανήκει στην τοπική κοινότητα Γέργερης της Δημοτικής Ενότητας Ρούβα του Δήμου Γόρτυνας της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Καλλικράτη και απέχει 40 km από το Ηράκλειο. Ο οικισμός είναι μικρός με πλούσια ιστορικά στοιχεία αναφέρεται για πρώτη φορά το 1271 σε ενετικό έγγραφο, ενώ το 1577/8 συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των χωριών της επαρχίας Καινουργίου από τον Φραγκίσκο Μπαρότσι.

Το σημαντικότερο μνημείο του χωριού είναι ο ναός της Παναγίας της Γαλακτούσας ή Γαλακτοτροφούσας, ο οποίος χρονολογείται κατά την δεύτερη υστεροβυζαντινή περίοδο. Με βάση την τοπική παράδοση ο ναός κτίστηκε από κάποιο κτηνοτρόφο που κινδύνεψε το κοπάδι του να χαθεί, λόγω ασθένειας των ζωντανών η οποία συνοδευόταν από την έλλειψη γάλακτος. Καθώς ήταν σε απόγνωση προσευχήθηκε με πίστη στην Παναγία λέγοντας ότι, εάν γιατρευτούν τα ζωντανά του και επανέλθει το γάλα τους ώστε να μπορούν να τραφούν τα νεογέννητα τους , θα χτίσει μια εκκλησία στη θέση αυτή χρησιμοποιώντας γάλα αντί για νερό και θα την αφιερώσει στην Παναγία τη Γαλακτοτροφούσα. Αφότου εισακούσθηκαν οι προσευχές του και το κοπάδι του σώθηκε, εκπλήρωσε το τάμα του, χτίζοντας τον ναό αυτό ο οποίος έγινε σύμβολο της γονιμότητας και της θρέψης. Με βάση τις μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, για πολλές δεκαετίες συνέρρεαν πλήθος κόσμου από όλη την Κρήτη αλλά και από άλλα μέρη του ελλαδικού χώρου προσφέροντας αφιερώματα για να ικανοποιήσει η Παναγία την επιθυμία πολλών ζευγαριών να αποκτήσουν ένα παιδί ή να γιατρευτούν οι γυναίκες από αρρώστιες που αφορούσαν το στήθος και την έλλειψη γάλακτος με αποτέλεσμα να μην μπορούν να θρέψουν τα μωρά τους.

Σύμφωνα με τους μελετητές των Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η χρήση γάλακτος, που αναφέρει η παράδοση έχει βάση μιας και η καζεΐνη, συστατικό που περιέχει το γάλα, συμβάλλει στη βελτίωση της κολλητικότητας και στην δημιουργία κονιάματος πολύ καλής ποιότητας το οποίο συνάδει με την άψογη τοιχοποιία του ναού. Το όνομα όμως επιβεβαιώνεται και από την εικόνα της Παναγίας, η οποία απεικονίζει τη Θεοτόκο να κρατάει στην αγκαλιά της το Χριστό και να τον θηλάζει. Το στήθος της Παναγίας φαίνεται κολλημένο στο δεξιό ώμο της, ενώ το θείο βρέφος απεικονίζεται με χαρακτηριστικά μικρού παιδιού. Η σωζόμενη εικόνα σήμερα στο τέμπλο του ναού χρονολογείται το 1888. Ο εικονιστικός τύπος της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας, αν και ιδιαίτερα αγαπητός στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν συναντάται αρκετά συχνά, ίσως να είναι ο μοναδικός ναός στην Κρήτη. Πρωτοαγιογραφήθηκε στη μονή Λαύρας στους Αγίου τόπους. Η πιο γνωστή εικόνα της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας βρίσκεται στη μονή Χιλανδρίου του Αγίου Όρους. Η απεικόνιση της Γαλακτοτροφούσας είχε μεγάλη διάδοση την περίοδο της Ενετοκρατίας στη Δύση. Μεγάλοι ζωγράφοι όπως ο Γιαν βαν Άικ , ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο Θεοτοκόπουλος δημιουργούν έργα με την Maria Lactans ή Γαλακτοτροφούσα.

Ο ναός της Παναγίας είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος με οξυκόρυφη καμάρα και ενισχυτικά σφενδόνια. Έχει δύο πόρτες από δυτικά και νότια με ανακουφιστικά τόξα από πλίνθους. Ο συγκεκριμένος ναός υπερέχει σε σύγκριση με τους άλλους ναούς της ευρύτερης περιοχής. Υπερτερεί λόγω των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών του στοιχείων όπως η επιμελημένη εξωτερική τοιχοποιία και το ιδιαίτερο κωδωνοστάσιο με τους ανεστραμμένους κίονες και κιονόκρανα, προφανώς από άλλο παλαιοχριστιανικό ναό, με γλυπτό μαρμάρινο θωράκιο και φεγγίτες. Κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα ο ναός είχε δεχθεί αρκετές παρεμβάσεις από μη ειδικούς που αλλοιώσαν τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά και κάλυψαν με επίχρισμα τις αγιογραφίες του ναού προφανώς λόγω άγνοιας. Το 2013 υλοποιήθηκε η μελέτη αποκατάστασης και συντήρηση του ναού από την 13^Η Εφορεία Αρχαιοτήτων και το Υπουργείο Πολιτισμού. Μετά τις επεμβάσεις των εξιδεικευμένων τεχνιτών αποκαλυφθήκαν- συντηρήθηκαν οι τοιχογραφίες, διαμορφώθηκε ο περιβάλλοντας χώρος του ναού και αναδείχθηκε ένα ιδιαίτερο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.

* Η Στέλλα Καζάκη είναι Πτυχιούχος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού του Ελληνικού Ανοικτού Παν/μίου

Πηγές

1.Στέργιος Σπανάκης, Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τ. 1 Ηράκλειο Κρήτης 1991