Γράφει ο Τάσος Τιτάκης
Η φιλοσοφία θεωρείται η μητέρα όλων των επιστημών. Ο Αριστοτέλης μας λέει ότι «Από θαυμασμό και απορία, οι άνθρωποι και τώρα και παλιά, άρχισαν να φιλοσοφούν».
Η λέξη φιλοσοφία ετυμολογικά είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (αγαπώ) και τη λέξη σοφία, δηλαδή φιλοσοφία είναι η αγάπη για τη σοφία. Τον όρο εισήγαγε ο μεγάλος προσωκρατικός φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας . Η φιλοσοφία μας ανοίγει νέους δρόμους και είναι η σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητες της. Γενικώς θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς ότι φιλοσοφική σκέψη είναι η διανοητική διερεύνηση βαθέων ερωτημάτων για τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και τη θέση του σ’ αυτόν. Η φιλοσοφία δεν αρκείται στην ανάλυση της πραγματικότητας του εμπειρικού κόσμου, αλλά διατυπώνει προτάσεις για την αλλαγή του. Τα δύο κύρια ρεύματα της φιλοσοφίας από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, είναι ο υλισμός και ο ιδεαλισμός. (Βικιπαίδεια)
Οι άνθρωποι θα ωφελούμασταν πολύ αν ασχολούμασταν με την φιλοσοφία. Απ’ τον Σωκράτη για παράδειγμα θα παίρναμε την μαιευτική του μέθοδο (συνεχείς ερωτήσεις-απαντήσεις) για να βρούμε την αλήθεια, θα επιδιώκαμε το «γνώθι σ’ αυτόν», και την κατάκτηση της Αρετής, και θα γνωρίζαμε ότι « η εκπαίδευση είναι το άναμμα της φλόγας και όχι το γέμισμα ενός δοχείου». Απ’ τον Χέγκελ θα μαθαίναμε να μην βλέπουμε τον κόσμο μόνο άσπρο ή μαύρο και για τη διαλεκτική, δηλ. ότι κάθε ιδέα αποτελεί μια «Θέση» που συγκρούεται με μια αντίθετή της που λέγεται «Αντίθεση», για να βγει μια νέα ιδέα η «Σύνθεση». Με τη σειρά της η «Σύνθεση» θα γίνει μια νέα «Θέση» που θα συγκρουστεί με μια νέα «Αντίθεση» για να παραχθεί μια νέα «Σύνθεση» κ.ο.κ. Θα μαθαίναμε απ’ τον Επίκουρο ότι « η ηδονή» (ευχαρίστηση) και ο πόνος είναι το μέτρο για το τι πρέπει να προτιμούμε και τι ν’ αποφεύγουμε. Μια ηδονή (όχι με την ευτελή έννοια του όρου), είναι θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε εφόσον αποτελεί το μέσο για τη διασφάλιση της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας που δεν είναι άλλη απ’ την ψυχική μας ηρεμία». Θα βρίσκαμε παρηγοριά και ανακούφιση απ’ τα βάσανα της ζωής, αν γνωρίζαμε την φιλοσοφία των Στωικών με ιδρυτή τον Ζήνωνα τον Κιτιεύς, που έχασε την περιουσία του σε ναυάγιο και έτσι ασχολήθηκε με την φιλοσοφία βρίσκοντας την ηρεμία και λέγοντας μετά, ότι το ναυάγιο ήταν το καλύτερο που του συνέβη! Πόσες αλήθεια αυτοκτονίες λόγω οικονομικής καταστροφής, και όχι μόνο, θα είχαν αποφευχθεί αν οι αυτόχειρες γνώριζαν τον Ζήνωνα;
Απ’ τον Αριστοτέλη θα μαθαίναμε ότι «Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ», ότι «Η συνήθεια είναι η δεύτερη φύση μας» και ότι «Την ευτυχία την απολαμβάνουν εκείνοι που έχουν χαραχτήρα και πνεύμα καλό, και σε μέτριο βαθμό τα υλικά αγαθά», ενώ ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος θα μας πει το περίφημο « Μέτρον άριστον» για να μας προτρέψει να προτιμάμε το μέτρο και ν’ αποφεύγουμε τις ακρότητες.
Ο Λάϊμπνιτς θα μας έλεγε ότι «τα πάντα συμβαίνουν για κάποιο λόγο κι αν κάποιος θέλει ν’ ασκήσει έλεγχο σ’ αυτά που του συμβαίνουν πρέπει να καταλάβει τα αίτιά τους». Ο Πλάτωνας μας διδάσκει ότι «ο μεν δίκαιος είναι ευτυχής, ο δε άδικος άθλιος και δυστυχής» και «η γνώση χωρίς δικαιοσύνη πρέπει να λέγεται πονηριά και όχι σοφία».
Με φιλοσοφία ανιχνεύουμε απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, συνειδητοποιούμε τα όρια της γνώσης μας, οξύνεται η κριτική μας ικανότητα, διευρύνεται ο πνευματικός ορίζοντας, κατανοούμε καλύτερα τα προσωπικά μας προβλήματα, παίρνουμε ορθότερες αποφάσεις, γινόμαστε πιο ελεύθεροι και υπεύθυνοι και χαιρόμαστε απ’ τη διανοητική έρευνα. Επιστημονικές ανακαλύψεις στηρίχθηκαν αρχικά σε φιλοσοφικές συζητήσεις και απορίες (π.χ. η θεωρία του Νεύτωνα και η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, οι ιδέες των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κοινωνικού συμβολαίου της εποχής της Γαλλικής Επανάστασης που στηρίχθηκαν σε συζητήσεις των φιλοσόφων του γαλλικού διαφωτισμού. Με τη θεωρητική της εμβέλεια συντελεί στην προετοιμασία μεγάλων ιστορικών και κοινωνικοπολιτικών μεταβολών ή ρήξεων. Η φιλοσοφία του διαφωτισμού π.χ. προετοίμασε το έδαφος της Γαλλικής Επανάστασης κ.α. Αποτελεί εστία αντίστασης ή αντιπαράθεσης με την αρνητική όψη της πολιτικής εξουσίας. Η φιλοσοφία μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε συγκεκριμένα και ρεαλιστικά, με διαύγεια και σαφήνεια, ώστε να προσεγγίσουμε τις δυνατές απαντήσεις στα ερωτήματα ή τα ζητήματα του ανθρώπινου βίου. Εξοπλίζει με αφαιρετικό στοχασμό τους επιστήμονες και τους ευαισθητοποιεί απέναντι στην κοινωνία και σε σχέση με την ανάδειξη του ανθρωπιστικού χαραχτήρα της επιστημονικής έρευνας. Στο ευρύτερο πεδίο της πολιτικής ζωής διαμορφώνει τους διανοητικούς όρους για να στεκόμαστε με δημιουργικό και κριτικό βλέμμα απέναντι στα εκάστοτε τεκταινόμενα. Βοηθάει στην προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου γιατί του καλλιεργεί μια αίσθηση αυτονομίας, αυτοπεποίθησης και πνευματικής ελευθερίας. Τον απελευθερώνει από φανατισμούς, εμμονές, δογματικούς διαποτισμούς και επιθετική συμπεριφορά. Ακόμη τον εξοικειώνει με διαλογικούς τρόπους επικοινωνίας και τον μαθαίνει να σέβεται την ετερότητα. Μεγάλοι φιλόσοφοι τόνιζαν την αξία της φιλοσοφίας: ο Αριστοτέλης έλεγε ότι «Ζωή ανεξέταστη δεν αξίζει να τη ζει κανένας άνθρωπος», ο Επίκουρος ότι «Πρέπει να φιλοσοφεί και ο νέος και ο γέρος, πρέπει να μελετούμε εκείνα που μας φέρνουν ευδαιμονία, γιατί όταν την έχουμε, έχουμε τα πάντα» και ο Αυγουστίνος ότι «Η ζωή δεν είναι ευτυχισμένη, εκτός και αν κάποιος τη ζει φιλοσοφώντας».
Ο Jostein Gaarder, στο βιβλίο του «Ο κόσμος της Σοφίας» μας παρουσιάζει πολύ ωραία, με μυθιστορηματικό τρόπο, την εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης απ’ τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Ο Λού Μαρίνοφ, στο βιβλίο του «Πλάτωνας, όχι προζάκ» περιγράφει την αξία της φιλοσοφίας στην αντιμετώπιση των δυσκολιών της καθημερινότητας και μας λέει: «Εάν ξεκινήσεις να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου φιλοσοφικά, η ζωή σου μπορεί ν’ αλλάξει και μερικές φορές αυτή η αλλαγή είναι άβολη και χρειάζεται κουράγιο και αποφασιστικότητα για να την ολοκληρώσεις. Μια τέτοια φιλοσοφική ανάπτυξη οδηγεί στη φιλοσοφική αυτάρκεια, και αυτό σου επιτρέπει να είσαι αληθινός με τον εαυτό σου».
Ακόμη και το φόβο του θανάτου θα μπορούσαμε ν’ αντιμετωπίσουμε αν ακούγαμε τον Επίκουρο που έλεγε: «Το πιο ανατριχιαστικό, λοιπόν, απ’ όλα τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς». Αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία βέβαια δεν είναι να μάθουμε τι είπε ο κάθε φιλόσοφος, αλλά να μάθουμε εμείς οι ίδιοι να φιλοσοφούμε, να θέτουμε ερωτήματα για τα πάντα και να ψάχνουμε απαντήσεις στα ζητήματα της ζωής. Στη σημερινή δύσκολη περίοδο που περνάει όλος ο πλανήτης με το κορωνοϊό, είναι ευκαιρία ν’ αναρωτηθούμε που πηγαίνουμε, ποιος είναι ο σκοπός της ζωής μας, ποιες είναι οι αξίες μας, τι πρέπει ν’ αλλάξουμε, να φιλοσοφήσουμε. Να χαράξουμε μια νέα πορεία όλη η ανθρωπότητα πέρα απ’ το άκρατο κυνήγι του πλουτισμού και της αλληλοεξόντωσης, με αλληλεγγύη και συνεργασία. Και βέβαια ν’ αγωνιστούμε για την διατήρηση των ανθρώπινων ελευθεριών και δικαιωμάτων και ενάντια στην επερχόμενη φτωχοποίηση των λαών, με αφορμή τον κορωνοϊό, που σχεδιάζουν οι εξουσίες του κόσμου. Και να μη φοβόμαστε, γιατί όπως είπε ο Νίτσε,«ότι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Έτσι κι αλλιώς «τα πάντα ρει».(Ηράκλειτος)
