Κείμενο φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Επιλογή κατάλληλου χώρου
Όποιος ζευγάς ήθελε να έχει το δικό του αλώνι, θα έπρεπε να το φτιάξει σε σημείο με σχετικό υψόμετρο, και όχι φυσικά στον κάμπο! Βασική προϋπόθεση, να το πιάνει εύκολα ο δυτικός αέρας, που λεγόταν και δυσκός. Αν δεν είχε τέτοιο χωράφι, ή αγόραζε σε κατάλληλο τόπο, ή αντάλλασε δικό του χωράφι με άλλον που είχε σε κατάλληλο σημείο, που του έκανε για αλώνι.
Οι πρώτες ενέργειες
Αφού πλέον διέθετε το κατάλληλο χωράφι ο ζευγάς, η πρώτη του δουλειά ήταν να πάρει ότι μεταφορικά ζώα είχε ή κάρο, και να κουβαλήσει τις κατάλληλες πέτρες, που ήταν κυρίως μεγάλες και πλακωτές.
Τις πέτρες όλες τις ξεφόρτωνε σε σωρούς γύρω από το υπό κατασκευή αλώνι. Οι πέτρες αυτές του αλωνιού λεγόταν ντραλίκοι η τραλίκοι, στραλίκια, στραλίστρες, τράλικες η ντράλιες . Αφού πλέον είχαν κουβαληθεί όλοι οι τραλίκοι, ώρα να πιάσει τη σκαλίδα ή το σκαπέτι ( φαρδιά τσάπα), να σκάψει και να σοστρώσει (ισιώσει) καλά το χώμα όπου «παπουργιάζει», δηλαδή είναι επικλινές, ή έχει εδαφικές ανωμαλίες. Παράλληλα θα πρέπει να σπάσει όλους τους βόλους και διάλεγε σχολαστικά τις πέτρες, μικρές και μεγάλες, από το χώρο του αλωνιού.
Η περίμετρος του κύκλου του αλωνιού γινόταν με ένα σχοινί και το τζένιο
Αφού ο χώρος του αλωνιού έχει πλέον ισιώσει πολύ καλά, η επόμενη κίνηση είναι να καρφώσει στο κέντρο του χώρου ένα τζένιο, (παλούκι) ξύλινο μυτερό στην άκρη 25 εκατοστών, όπου πάνω του έχει δέσει με αλετρόδεμα ένα σχοινί. Στην άλλη άκρη του σχοινιού, σε ακτίνα 7.5 μέτρων, έδενε άλλο ίδιο παλούκι, και με τη μυτερή μύτη του χάραζε στο μαλακό χώμα κύκλο, τη περιφέρεια δηλαδή του κύκλου του αλωνιού. Έτσι έχουμε για την ώρα απλώς χαραγμένο τον κύκλο του αλωνιού, με διάμετρο 15 μέτρων.
Οι διαστάσεις του αλωνιού μπορούσαν και να αλλάξουν και να γίνει και μικρότερο.
«Μικρό μικρό τα’ αλώνι σου, μα να ‘ναι όλο δικό σου»!
Θα πει ο σοφός λαός.
Στερέωμα των ντραλίκων
Με τη σκαλίδα θα σκάψει αυλάκι περιμετρικά του χαραγμένου κύκλου, και θα σφηνώσει μέσα τις πλατιές πέτρες ντραλίκους, και θα τις στερεώσει καλά, βάζοντας μικρότερα πετραδάκια ή χαλίκια γύρω – γύρω, τα οποία χτυπούσε με το σφυρί. Προς τη Δυτική πλευρά θα μπουν οι μικρότερες πλάκες, και καθώς πηγαίνει προς την Ανατολική πλευρά μπαίνουν μεγαλύτερες, και αυτό για να μην εμποδίζουν τη διέλευση του αέρα από τη δύση, αλλά παράλληλα και οι μεγάλες πλάκες, να εμποδίζουν το άχυρο να βγει έξω από το αλώνι.
Κατασκευή της βάσης του αλωνιού
Έχουμε λοιπόν ένα αλώνι που έχει πέτρες γύρω -γύρω, αλλά η βάση του είναι ακόμα χωμάτινη. Το χώμα είναι περίπου ισιωμένο, αλλά με τη τσουγκράνα θα το ισιώσει ακόμα καλύτερα, και όλες οι βγαρμένες πέτρες μικρές και μεγάλες, ή θα απομακρυνθούν, ή θα τις χτυπήσει με σφυρί να καρφωθούν τελείως στο χώμα. Επόμενη κίνηση είναι να φέρει ένα μεγάλο κόσκινο ξύλινο δηλαδή τελάρο από λεπτό κοτετσόσυρμα με τέσσερα χερούλια. Με τη βοήθεια του κόσκινου, κάνει σωρούς – σωρούς από κοσκινισμένο χώμα σε όλο το χώρο του αλωνιού. Θα πιάσει πάλι τη τσάπα να ισιώσει το κοσκινισμένο χώμα, ή μια ξύλινη τάβλα σε σχήμα ταυ «Τ». Το αλώνι πλέον έχει στρωθεί το κοσκινισμένο χώμα, και θα απλωθεί ομοιόμορφα σε όλη τη βάση του. Η επόμενη ενέργεια είναι το πέρασμα με πέτρινο κύλινδρο. Ή θα φτιάξει κύλινδρο δικό του από πέτρα πελεκόντας την, ή θα δανειστεί από άλλον.
Ο κύλινδρος έχει τρύπα στο κέντρο και κατά μήκος, η οποία έχει ανοιχτεί με αρίδι (χειροκίνητο τρυπάνι – αρίδα), και εκεί περνά σίδερο το οποίο τραβά κάποιος και το γυρίζει πολλές φορές σε όλη τη βάση του αλωνιού, ώσπου να πατηθεί καλά – καλά το χώμα και να καρφωθούν όλα τα πετραδάκια.
Στη συνέχεια θα ρίξει νερό σε όλη τη βάση του αλωνιού, ώστε να γίνει λάσπη το χώμα. Για να «δουλευτεί» καλά- καλά η λάσπη, έβαζαν τα ζώα, αγελάδες ή γαϊδούρια να τσαλαπατούν επί πολύ ώρα τον πάτο. Αφού η λάσπη στέγνωνε κάπως, έβαζαν και πάλι τον κύλινδρο να ισιώσει η βάση και να πατηθεί καλά.
Η μέθοδος της βουνιάς
Πανάρχαια μέθοδος είναι το τελευταίο στάδιο της βάσης, με επίχρισμα από κόπρανα αγελάδας. Αφού πλέον έχει στεγνώσει καλά η βάση με τη λάσπη. Ο κατασκευαστής έχει ήδη κουβαλήσει από το στάβλο ή την εξοχή, λίγα– λίγα τα κόπρανα από αγελάδες, που λέγονται βουνιές ή βουτσιές, και όσες φέρνει θα τις ρίχνει σε ένα ξύλινο βαρέλι δίπλα στο αλώνι. Είχαν ανακαλύψει οι παλαιότεροι, πως αφού η αγελάδα τρώει χόρτα, τα κόπρανά της έχουν λεπτές ίνες, οι οποίες λειτουργούσαν σαν στερεωτική ουσία. Οι ίνες αυτές είχαν μεγάλη συγκολλητική και στερεωτική ιδιότητα, αλλά παράλληλα και αντοχή! Από το ξύλινο λοιπόν βαρέλι, έπαιρναν στο τέλος με ένα κουβά λίγες – λίγες τις βουνιές, και τις άπλωναν σαν επίχρισμα σε όλη τη βάση του αλωνιού. Με μια παρασύρα (αυτοσχέδια σκούπα από το φυτό – θάμνο μουντί), άπλωναν την βουνιά ομοιόμορφα παντού. Αφού μισοστέγνωνε κι αυτή, την πάταγαν πάλι με το ρολό( κύλινδρο), καλά –καλά, και πολλές φορές, σε όλα τα σημεία. Σαν στέγνωνε καλά και το επίχρισμα αυτό της βουνιάς, ο Αλωνάρης έχει πετύχει τώρα μια βάση του αλωνιού του, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά! Αφενός μεν το επίχρισμα δεν φεύγει με τις καταπονήσεις του βολόσυρου, και το βασικότερο δεν γλιστράει, με αποτέλεσμα να πέφτουν κάτω τα ζώα, όπως θα έκανε αν ήταν τσιμέντο! Δύσκολα χάλαγε η βουνιά, αλλά κι αν χάλαγε σε κάποιο σημείο, εύκολα γινόταν η επιδιόρθωση, πάλι με τον ίδιο τρόπο!
