Γράφει ο Γιώργος Ζωγραφάκης*
(Την 1η Δεκεμβρίου 2019 συμπληρώνονται 106 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Ως αφιέρωμα για τη σημαντική αυτή επέτειο –όχι μόνο για την Κρήτη αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα -, παραθέτω το σχετικό κεφάλαιο με τίτλο:
«ΚΡΗΤΗ: Το τέλος των αγώνων – Αυτονομία – Η πολυπόθητη ΕΝΩΣΗ» από το βιβλίο μου «Το Κρητικό και το Μακεδονικό Ζήτημα», σελ. 152-153)
Παρακολουθήσαμε τους πολύχρονους και πολυαίματους αγώνες της Κρήτης, με μόνιμο στόχο την απελευθέρωσή της και την ένωσή της με την Ελλάδα. Είδαμε ότι, παρά την οκτάχρονη συμμετοχή της στην επανάσταση του 1821, δεν περιελήφθη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, εξ αιτίας κυρίως της Αγγλίας, που ήθελε την Κρήτη, αν όχι αγγλικό προτεκτοράτο, τουλάχιστον νησί φιλικά διαθέσιμο απέναντι στην θαλάσσια κυριαρχία της στη Μεσόγειο κλπ. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες επαναστάσεις των Κρητών, με πολλά θύματα και θυσίες, ώσπου φτάσαμε στο τέλος της δεκαετίας του 1890, οπότε, (1896), οι Δυνάμεις, με τη Συνθήκη του Βερολίνου, ανακήρυξαν την Κρήτη ως Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία, «υπό την υψηλή επικυριαρχία του Σουλτάνου». Ωστόσο ο τουρκικός στρατός παρέμενε στην Κρήτη και οι βιαιότητες κατά των χριστιανών συνεχίζονταν. Εξερράγη τότε μια ακόμη –η τελευταία, τελικά –επανάσταση της Κρήτης, με αποκορύφωμα τη μεγάλη σφαγή των χριστιανών του Μεγάλου Κάστρου (Ηρακλείου), στις 25 Αυγούστου 1898, αλλά και τη σφαγή εκεί 17+1 Άγγλων στρατιωτικών. Είχε προηγηθεί ιδιόμορφη στρατιωτική κατοχή της Κρήτης από τις Δυνάμεις, ως προσπάθεια ειρήνευσης και προστασίας των πληθυσμών, από στρατιωτικές δυνάμεις των Ευρωπαίων (Χανιά –Σφακιά, Ιταλοί, – Ρέθυμνο, Ρώσοι – Ηράκλειο, Άγγλοι, – Λασίθι, Γάλλοι), αλλά και μια απόβαση και παρουσία ενός συντάγματος ελληνικού στρατού, υπό τον συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο (Φεβρουάριος 1897), κοντά στα Χανιά. ως απάντηση στην παρουσία ευρωπαϊκών δυνάμεων στο νησί. ‘Όμως ο Τ. Βάσος, παρά την προκήρυξή του για κατοχή και ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, αναγκάστηκε σε δυο μήνες να φύγει, αφού εν τω μεταξύ εξερράγη ο «άτυχος» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, η αρνητική εξέλιξη του οποίου, αντί να βοηθήσει, επηρέασε αρνητικά το Κρητικό Ζήτημα.
Μετά τις σφαγές του Ηρακλείου, οι Δυνάμεις απαίτησαν και επέβαλαν την οριστική αποχώρηση του τουρκικού στρατού από την Κρήτη, και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης αποχώρησε από την Κρήτη την 1η Νοεμβρίου 1898. Ακολούθησε η αποφασισμένη εφαρμογή της αυτονομίας στην Κρήτη και, στις 9 Δεκεμβρίου 1898, έφτασε, με ρωσικό πολεμικό, στα Χανιά, ο πρίγκιπας Γεώργιος, γιος του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου του Α΄, ως Ύπατος Αρμοστής των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.
Η άφιξη του Γεωργίου και η έναρξη της Αυτονομίας, δημιούργησε κλίμα ενθουσιασμού στον κρητικό λαό και ξεκίνησε έτσι τα πρώτα του βήματα το ιδιότυπο αυτό αυτόνομο κρατίδιο. Ωστόσο, η πολιτική του Γεωργίου και τα πρόσωπα που τον περιέβαλλαν, προκάλεσαν σύντομα αντιδράσεις, με κύριο εκφραστή των αντιδράσεων τον νεαρό τότε Ελευθέριο Βενιζέλο, οι οποίες, τον Απρίλιο του 1905, έφτασαν στην επανάσταση του Θερίσου και στην παραίτηση και αποχώρηση του Γεωργίου από την Κρήτη, με νέο τώρα Ύπατο Αρμοστή τον γνωστό Έλληνα πολιτικό Αλ. Ζαΐμη (Σεπτέμβριος 1906).
Το 1909 εκδηλώθηκε στην Ελλάδα η επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου και εν συνεχεία ακολούθησε η κυρίαρχη ανάμειξη του Ελ. Βενιζέλου στα ελληνικά πολιτικά πράγματα, γεγονός που δημιούργησε στην Κρήτη την ελπίδα ότι σύντομα θα φτάσει και η ώρα της Ένωσης, όμως, ούτε στις εκλογές του 1912 (1 Μαρτίου), στις οποίες η Κρητική Πολιτεία, παράλληλα με τις αντίστοιχες εκλογές στην Ελλάδα, εξέλεξε 69 αντιπροσώπους και τους έστειλε στην Ελληνική Βουλή, για να εκβιάσουν την ουσιαστική ένωση της Κρήτης –αφού η τυπική Ένωση είχε κηρυχθεί από το 1898-, ούτε λοιπόν αυτή η εκβιαστική προσπάθεια των Κρητών Αντιπροσώπων να εισέλθουν βιαίως στην ελληνική Βουλή πέτυχε, αφού, με εντολή του Κρητός Βενιζέλου, οι Κρήτες Αντιπρόσωποι εμποδίστηκαν, δια των όπλων(!), να μπουν στην ελληνική Βουλή. Μάλιστα, η Βουλή αυτή, μετά την εκλογή του προεδρείου της, διέκοψε εσπευσμένως τη λειτουργία της για τον Σεπτέμβριο!
Και ενώ όλα αυτά συνέβησαν ως την άνοιξη και τον Σεπτέμβρη του 1912, η έκρηξη εν τω μεταξύ του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου άλλαξε φυσικά τα δεδομένα, και η Κρήτη κήρυξε επιστράτευση, παράλληλα με την επιστράτευση της Ελλάδας, τον Σεπτέμβρη του 1912, η συγκρότηση μάλιστα του Ανεξάρτητου Συντάγματος Κρητών, (όπως ονομάστηκε το κρητικό σύνταγμα), έγινε στην Αθήνα, όπου έφταναν «καραβιές» οι επιστρατευμένοι –και πολλοί εθελοντές – από τα Χανιά και το Ηράκλειο. Το σύνταγμα αυτό πήρε μέρος στις επιχειρήσεις, το Πρώτο του Τάγμα μάλιστα, υπό τον ηρωικό Ταγματάρχη Γεώργιο Κολοκοτρώνη –εγγονό του θρυλικού Θ. Κολοκοτρώνη -, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, έφτασε στη Χαλκιδική και αργότερα αγωνίστηκε σκληρά, με εκατόμβη θυμάτων, στον ελληνοβουλγαρικό πόλεμο, ενώ τα άλλα δύο τάγματα του συντάγματος Κρητών πολέμησαν στις επιχειρήσεις της Ηπείρου.
Με το τέλος και των Βαλκανικών Πολέμων, ήρθε η ώρα, τελικά, ύστερα από συνεχείς αγώνες, θυσίες και καταστροφές και αφού προηγήθηκε η Αυτονομία, να ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα, πράγμα που έγινε και τυπικά, την 1η Δεκεμβρίου 1913, όταν, στο φρούριο Φιρκά, στην είσοδο του λιμανιού των Χανίων, αναρτήθηκε η ελληνική σημαία, από δύο γέροντες αγωνιστές, (παρουσία του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου), σύμβολο της πολυπόθητης ΕΝΩΣΗΣ!
* Ο Γιώργος Ζωγραφάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλος από το Ζαρό του Δήμου Φαιστού, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας
