Μια μοναδική φωτογραφία του Ιερού Ναού των Αγίων Δέκα του ομώνυμου χωριού του Δήμου Γόρτυνας δημοσίευσε η κ. Ελένη Σημαντήρη.
Πρόκειται για φωτογραφία του 1893 και είναι από το βιβλίο Creta: Memorie d’ un viaggio nell’ interno dell’ Isola.
Οι Άγιοι Δέκα ήταν έδρα της Επισκοπής Αρκαδίας, την περίοδο που ήταν Επίσκοπος (1902-1940) ο μετέπειτα Μητροπολίτης Κρήτης (1940-1946) Βασίλειος Μαρκάκης.
Η έδρα της Επισκοπής μεταφέρθηκε στις Μοίρες από τον Επίσκοπο Αρκαδίας Ευγένιο Ψαλιδάκη, τον μετέπειτα Μητροπολίτη και κατόπιν Αρχιεπίσκοπο Κρήτης.
Ο σημερινός ναός του ομωνύμου χωριού κτισμένος τις αρχές της α΄ Βυζαντινή περίοδο, έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις ανακαινίσεων και ανακατασκευών στην β΄ Βυζαντινή περίοδο.
Στην περίοδο της Ενετοκρατίας και στα τέλη του 19ου αιώνα-αρχές 20ου αιώνα.
Είναι κτίσμα του 12ου αιώνα με τοιχογραφίες που σώζονται ελάχιστες στα τόξα.
Βασιλική τρίκλιτη κεραμοσκέπαστη ο ρυθμός της με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος αφιερωμένη,στους Αγίους Δέκα μάρτυρες Πόμπιο, Ευάρεστο, Σατορνίνο, Ζωτικό, Βασιλείδη, Θεόδουλο, Εύπορο, Γελάσιο, Ευνικιανό και Αγαθόποδα. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο και το νότιο στον Άγιο Τίτο.
Τα κλίτη χωρίζονται μεταξύ τους με 2 σειρές μαρμάρινων κιόνων. Ο νάρθηκας στα δυτικά βρίσκεται σε επίπεδο 1μ περίπου ψηλότερο απ’αυτό του κυρίως Ναού.
Το κωδωνοστάσιο έγινε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Έχει περίτεχνο τέμπλο του 1882 έργο του Ζαχαρίου Πουμπουλάκη.
Υπάρχει μια θαυματουργός εικόνα του 1851 που κάτω απ’ αυτήν φυλάσσετε το μάρμαρο, όπου κατά την παράδοση γονάτισαν και αποκεφαλίστηκαν οι Άγιοι.
Ο Ναός υπήρξε επισκοπικός επί αρχιερατείας του επισκόπου Βασιλείου Μαρκάκη.
Έχει συντηρηθεί από την 13η εφορεία βυζαντινών Αρχαιοτήτων ενώ ο αύλειος χώρος του Ναού διαμορφώθηκε από την πρώην κοινότητα των Αγίων Δέκα.
Πανηγυρίζει 23 Δεκεμβρίου.
(Με στοιχεία από τη σελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας)
