Βώροι: Πορεία στο χρόνο και την ιστορία…

Του Ζαχαρία Καψαλάκη

Βώροι…

Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαιστού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 60μ. με σημαντική προσφορά στην παράδοση και στον πολιτισμό. Σύμφωνα με τη παράδοση το χωριό έλαβε το όνομά του από το γιο του βασιλιά της Φαιστού Ραδάμανθυ, το Βώρο.

Η περιοχή κατοικήθηκε από την πρωτομινωική εποχή και είναι χαρακτηριστικά τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή. Το αρχαιότερο κομμάτι του οικισμού λέγεται “Κατωχώρι”.

Αρχαιότερη μνεία του χωριού γίνεται σε έγγραφο στο Δουκικό αρχείο του Χάνδακα το 1394. Σύμφωνα με το έγγραφο ο G. Vutrougha από την Αγία Τριάδα, θεραπεύτηκε από τραύμα που του είχε προξενήσει ο Vasilius Vutrughi κάτοικος του χωριού Vari (Βώροι).

Το  1577αναφέρεται από τον Fr. Barozzi ότι ανήκει στην επαρχεία Πυργιωτίσσας με την ονομασία Verus, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Vorus με 312 κατ.. Ομοίως αναφέρεται από το Βασιλικάτα το 1630.

Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Vorus με 255 χαράτσια (36 πλουσίων, 10 μεσαίας τάξεως και 9 πτωχών οικογενειών).

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται και πάλι ως  Vorus  με  30 οικογένειες (625 χριστιανικές και 85 μουσουλμανικές).

Στην έκθεση ωμοτήτων, που δημοσίευσε στα Κρητικά Χρονικά η Κατίνα Τσατσαρωνάκη αναφέρει τις παρακάτω θηριωδίες που έκαναν οι Τούρκοι στην περιοχή το 1866: «Δέκα οικίας έκαυσαν, τας εκκλησίας Αγία Πελαγία, Άγιος Ιωάννης και Άγιος Γεώργιος βεβηλώσαντες έκαυσαν και κατερήμωσαν. Τον Αναγνώστην Καπελάκην ετών 40 υποτεταγμένον εφόνευσαν την 15η Δεκεμβρίου 66 αφήσαντα 3 τέκνα». Ακόμα στη Μονή  Καρδιωτίσσης: «Την εκκλησίαν Θεοτόκον βεβηλώσαντες εκόπρισαν επί της Αγίας Τραπέζης, τας δε εικόνας κατεσύντριψαν».

Το 1875 ιδρύεται η Δημοτική Σχολή Βώρων.

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης,  ο οικισμός κατοικείται από 225  κατοίκους (45 οικογένειες). Οι 210 είναι χριστιανοί και οι 15 μουσουλμάνοι. (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Κισών και έχει 381 κατοίκους (1096 άρρενες και 185 θήλεις). Οι χριστιανοί αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία  των κατοίκων (380, άρρενες 195 και θήλεις 185), ενώ υπάρχει μόνο ένας μουσουλμάνος κάτοικος (άρρεν). Σε αριθμό οικογενειών το χωριό αριθμεί 105, εκ των οποίων οι 104 είναι χριστιανικές και 1 μουσουλμανική).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας,  οι Βώροι είναι η έδρα του Δήμου και έχουν συνολικά 526 χριστιανούς κατοίκους (277 άνδρες και 249 γυναίκες).

Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει ότι το χωριό είναι έδρα σταθμού Χωροφυλακής και Φυλακών, έδρα του διαλυθέντος Δήμου Κισών. Αποτελείται από τις συνοικίες «Χατζιδιανών, Τζωρτζιανών, Ψαρουλιανών, Μπαμπεριανών και Μπαγιαρθιανών. Είναι μεγάλη κώμη επί λαμπράς τοποθεσίας».

Οι Βώροι  αναφέρονται στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.

Σε μικρή απόσταση βόρεια του χωριού βρισκόταν η μονή τής Παναγίας τής Καρδιώτισσας, μετόχι τής Μονής Βαρσαμόνερου. Σήμερα σώζεται η τρίκλιτη εκκλησία της με τοιχογραφίες σε σχετικά καλή κατάσταση.

Το 1995 οι Βώροι αδελφοποιήθηκαν με τις κοινότητες Camblanes  και  Meynac  της Γαλλίας.

Στους Βώρους λειτουργεί από το 1982 το Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας (ΜΚΕ). Αποτελείται από ένα εκθεσιακό συγκρότημα και από ένα Ερευνητικό και Συνεδριακό Κέντρο σε χωριστό κτίριο, όπου συγκεντρώνονται όλες οι υπόλοιπες λειτουργίες του μουσείου: Έρευνα, Επιμόρφωση, Συνέδρια, Βιβλιοθήκη, Σχεδιαστήριο, Εργαστήρια Ήχου, Φωτογραφίας, Συντήρησης, Επιστημονικά Εργαστήρια, Αρχείο και Αποθήκες.

Η έκθεση παρουσιάζεται με σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη και περιλαμβάνει τους τομείς ανθρώπινης διατροφής, αρχιτεκτονικής, υφαντικής, χειροτεχνίας, ήθη και έθιμα και κοινωνική οργάνωση.

http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3346 και http://www.cretanethnologymuseum.gr/imke/html/gr/index_gr.html

Στους Βώρους έζησε και ο καταξιωμένος λυράρης Σπύρος Σηφογιοργάκης (Αγαλιανό 1930 – Βώροι 2013).

Δραστήριος είναι και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βώρων, που οργανώνει εκδηλώσεις κατά καιρούς στο χωριό.

https://www.facebook.com/PolitistikosSyllogosBoron