Στην 3 Φεβρουαρίου 1897 διεξάγεται μια σημαντική μάχη στις Αρχάνες.
Γνωστή ως «Μάχη των Αρχανών».
Τεράστια η συμβολή και των Μεσαριτών Οπλαρχηγών Ιωάννου Αϊνικολιώτου, Γιάννη και Νικολάου Μαρρή και Ματθαίου Πρεκατσουνη…
Γράφει σχετικά ο Δάσκαλος κ. Νίκος Χριστινίδης στο βιβλίο του, «Οι Αρχάνες στην Επανάσταση του 1897 – 98»:
Το πρωί της 3ης Φεβρουαρίου, οι Φρουροί ειδοποίησαν, ότι πλήθος τούρκων ενόπλων ενεμφανίσθησαν στα « Σπήλια » και κατευθύνονταν προς τις Αρχάνες μοιρασμένοι σε ομάδες.
Η είδηση δημιούργησε σύγχυση και πανικό.
Η ψυχραιμία όμως του Γεωργίου Καπετανάκη και η σύνεση του υπέροχου αρχηγού του Μονοφατσίου Ιωάννου Αϊνικολιώτου, διέλυσε τους φόβους.
Γρήγορα οι δύο αρχηγοί συγκέντρωσαν 700 οπλοφόρους χριστιανούς και τους σκόρπισαν στα υψώματα « Φουρνί », «Τζε», «Μάζα» και « Πετροκέφαλο» και περίμεναν την επίθεση.
Ο εχθρός δεν άργησε να φανεί.
Η μάχη άρχισε σκληρή και επί οκτώ ώρες με ηρωισμό και από τα δύο μέρη. Ο ιερομόναχος του Επανωσήφη Μισαήλ φονεύεται και η κεφαλή του αποκομμένη μεταφέρεται στο Ηράκλειο για χλευασμό.
Σε λίγο τραυματίζεται σοβαρά και ο οπλαρχηγός του Μονοφατσίου Γιάννης Μαρής.
Για μια στιγμή κλίνει με το μέρος του εχθρού.
Αλλά την ώρα αυτή τη δύσκολη καταφθάνουν οι οπλαρχηγοί της Μεσαράς Ματθαίος Πρεκατσούνης και Νικόλαος Μαρής με πολλούς άνδρες και έτσι ο εχθρός υποχωρεί άτακτα στο Σκαλάνι, αφήνοντας 30 νεκρούς και 60 τραυματίες. Από τους Χριστιανούς σκοτώθηκαν εκτός από τον παραπάνω καλόγερο, οι Αρχανιώτες Νικ. Στραταριδάκης και ο Γ. Εμμ. Παχάκης.
Τραυματίστηκαν άλλοι 7.
