Γράφει ο Νικόλαος Φουκαράκης
Σαν σήμερα 25η Αυγούστου 1898 είναι η ημερομηνία ορόσημο για την Κρήτη καθώς τα δραματικά γεγονότα εκείνης της μέρας στο Ηράκλειο άνοιξαν τον δρόμο για την εκδίωξη των Τούρκων από το νησί.
Η κατάσταση στο νησί της Κρήτης την περίοδο αυτή ήταν έκρυθμη και στη σχέση μεταξύ των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων κατοίκων της κυριαρχούσε μεταξύ τους ο φόβος , το μίσος και η εκδίκηση.
.Οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της υπαίθρου είχαν μαζευτεί στις μεγάλες πόλεις του νησιού από τον φόβο καθώς σε αυτές βρισκόταν οι Τούρκικες διοικήσεις και ένοιωθαν μεγαλύτερη ασφάλεια και από τις πόλεις γινόταν το αντίθετο από τους Χριστιανούς που έφευγαν από αυτές προς την ύπαιθρο.
Στην πόλη του Ηρακλείου παράδειγμα οι Χριστιανοί πλέον ήταν μια μικρή μειοψηφία 2500 περίπου κατοίκων αντίθετα με τους Μουσουλμάνους που απαριθμούσαν πάνω από 40000.
Οι συνθήκες που επικρατούσαν μέσα στις μεγάλες πόλεις δεν ήταν καθόλου καλές, με πολλές, κλοπές, βιαιότητες, εκδικήσεις και οι ξένες δυνάμεις που από τον προηγούμενο χρόνο είχαν καταφτάσει στο νησί λόγω της κατάστασης αδυνατούσαν να κρατήσουν την ισορροπία τον νόμο και την τάξη σε αυτό είτε από αδυναμία ,είτε από την υπεροψία που τους διακατείχε είτε από τα συμφέροντα και την πολιτική των δικών τους κρατών.
Ας δούμε τι έγινε στο Ηράκλειο.
Την ημέρα αυτή είχε αποφασιστεί από τους Άγγλους να ξεκινήσουν αλλαγές διοικητικές σε πόστα στην πόλη με πρώτο το τελωνείο στο λιμάνι του Ηρακλείου και να τοποθετηθούν χριστιανοί στην θέση των Τούρκων.
Η απόφαση όμως αυτή εξόργισε τους Τούρκους και από το πρωί εκείνης της ημέρας, βασιβουζούκοι, (ένοπλος τούρκικος όχλος δηλαδή), συγκεντρώνονταν στο λιμάνι και στις γύρω περιοχές με σκοπό να παρεμποδίσουν αυτή την απόφαση.
Ήταν γύρω στις 2.30 το μεσημέρι όταν μια ολιγομελή ομάδα Άγγλων περίπου 60 ανδρών, ολιγομελή σε σχέση με τον κίνδυνο της σχεδόν βέβαιης αντίδρασης των εκατοντάδων ένοπλων βασιβουζούκων, επιχείρησε να εγκαταστήσει τον Στυλιανό Αλεξίου,( επιφανή παράγοντα της πόλης, εκδότη, πατέρα της Γαλάτειας, της Έλλης και του Λευτέρη Αλεξίου ) ως ελεγκτή του τελωνειακού γραφείου στο λιμάνι.
Όταν ζήτησαν από τον Τούρκο φύλακα να τους παραδώσει τα κλειδιά του γραφείου για να εγκατασταθεί η νέα αρχή αυτός αρνήθηκε την παράδοση τους αλλά συνάμα την ίδια στιγμή η φρουρά δέχτηκε πυροβολισμούς, που φυσικά ανταπέδωσε, και έτσι ξεκινά η μεγάλη σφαγή όπως έμεινε να ακούγεται ως και σήμερα.
Οι Άγγλοι στρατιώτες ήταν λίγοι και έπρεπε να αντιμετωπίσουν εκατοντάδες ένοπλους μανιασμένους βασιβουζούκους.
Ξεκινούν γεγονότα στην πόλη απερίγραπτα και ειδικά στην περιοχή του λιμανιού και του Βεζίρ τσαρσί (Άγιο Τίτο και 25ης Αυγούστου) με σφαγές, λεηλασίες και εμπρησμούς εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου της πόλης.
Τα θύματα αυτής της μέρας από τις σφαγές υπολογίζονται σε 450 με 700.
Το λάθος των μουσουλμάνων να σκοτώσουν 17 Άγγλους της φρουράς που συνόδευαν τους υπαλλήλους και συνάμα η μεγάλη σφαγή που ακολούθησε ήταν καθοριστικά στις επόμενες εξελίξεις.
Η χαλαρή στάση των Άγγλων όλο το προηγούμενο διάστημα απέναντι στους Τούρκους πληρώθηκε ακριβά αλλά συνάμα πληγώθηκε και το γόητρο τους και οι εξελίξεις πλέον είναι ραγδαίες.
Καθοριστικό λοιπόν στοιχείο για την απόφαση των μεγάλων δυνάμεων και κυρίως των Άγγλων, υπεύθυνων για το Ηράκλειο, ήταν, εκτός φυσικά των τόσων θυμάτων από τους κατοίκους της πόλης και η σφαγή των 17 Άγγλων στρατιωτών και του προξένου της Αγγλίας στο Ηράκλειο Λυσίμαχου Καλοκαιρινού.
Η τουρκική διοίκηση αναγκάστηκε να συνεργαστεί και να υποδείξει ή να παραδώσει τους αρχισφαγείς, οι οποίοι πέρασαν από δικαστήριο και απαγχονίστηκαν. Ο τουρκικός στρατός αποχώρησε οριστικά από το νησί στις 4 Νοεμβρίου 1898 και στις 9 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της αυτονομίας, όταν έφτασε στα Χανιά ως ύπατος αρμοστής ο δευτερότοκος γιος του μονάρχη των Ελλήνων, πρίγκιπας Γεώργιος.
Στην φωτογραφία η Λεωφόρος Μαρτύρων 25ης Αυγούστου στο Ηράκλειο μετά τις σφαγές των Χριστιανών και την πυρπόληση από τους Kρητομουσουλμάνους την 25η Αυγούστου 1898.
Στην “Μεγάλη σφαγή” όπως λέγεται υπήρξαν πάνω από 450 θύματα Χριστιανοί. Η ημέρα αυτή είναι μέρα ιστορική, θυσίας και μνήμης, καθώς είναι και η απαρχή για την ημιαυτονομία της Κρήτης και λέω ημιαυτονομία καθώς και πάλι η Κρήτη τυπικά βρισκόταν στην επικυριαρχία του σουλτάνου και αυτό δηλώνει και το αστέρι της σημαίας της Κρητικής πολιτείας μέχρι τελικά μετά από 15 χρόνια την ενσωμάτωση της με την υπόλοιπη Ελλάδα!
Πηγή: Nikolaos Foukarakis